Letnie nauki „Mar Ngok” 2021: Pochodzenie tajemnej mantry
14 sierpnia 2021Jak tantra wiąże się ze starożytną indyjską kulturą: Pochodzenie tajemnej mantry – dzień drugi
31 sierpnia 2021Letnie nauki „Mar Ngok” – 24 sierpnia 2021
Gjalłang Karmapa rozpoczął letnie nauki od wyrażenia intencji poszerzenia wiedzy na temat wadżrajany i powiązanych z nią tematów wśród mnichów i mniszek we wszystkich ośrodkach kagju, przede wszystkim zaś wśród mnichów i mniszek w tsokdrach, czyli sekcjach klasztornych poświęconych studiom i praktyce rytuałów. Jego Świątobliwość zauważył, że od czasów Marpy Tłumacza tradycja kagju rozwijała się w dwóch liniach: praktyki tajemnej mantry oraz nauki tantr. Jednak dzisiaj, choć linia praktyki się zachowała, z linii nauki tantr pozostało bardzo niewiele i dotrwało bardzo mało nauk na temat tantry. Być może stało się tak, gdyż linia Marpy jest niekompletna, a może nie potrafiliśmy jej utrzymać. Powinniśmy zachęcać wszystkie społeczności kagju nauk i praktyki, lamów, tulku i świeckich, mężczyzn i kobiety, by kierowali się wzniosłą motywacją i wykazywali energię i chęć wzajemnej współpracy w celu ożywienia tych nauk.
Niniejsze wykłady noszą nazwę „Letnich nauk Mar Ngok” głównie po to, by przypomnieć wszystkim osoby Marpy i Ngokpy, by nas inspirowali oraz w celu zachowania ich tradycji studiowania i nauczania tantr. Ożywienie tych nauk i kontynuacja tradycji były motywacją Karmapy, kiedy nadawał tytuł niniejszym wykładom, nie zaś pragnienie, by brzmiał on wzniośle czy elokwentnie. „Zawsze chwalimy się ojcami naszej linii przekazu, lecz jeśli będziemy zbyt zadowoleni z siebie, podobnie jak gnijący owoc, będziemy gnić od środka” – ostrzegł Jego Świątobliwość. Powinniśmy stawić czoła prawdziwej sytuacji i ocenić ile siły i odwagi będzie nam potrzebne, by ożywić te nauki.
Mówiąc o osobistych doświadczeniach, Karmapa stwierdził, że pomimo wielu zewnętrznych i wewnętrznych trudności, które zdawały się go zatrzymywać w miejscu, wciąż utrzymuje intencję i postanowienie pracy dla pożytku istot, i robi, co może, aby iść do przodu. „Czasem nie widzę drogi przed sobą, lecz czuję, że jeśli będę się mocno trzymał tego, w co wierzę i będę szedł do przodu, nawet jeśli nie widzę dobrze celu, to na końcu czekać będzie światło. I to daje mi więcej siły”.
Dlaczego omawiając pochodzenie tajemnej mantry musimy mówić o historii Indii
Buddhadharma to filozofia i praktyka o szerokiej perspektywie. Wymaga wielkiej cierpliwości, pradżni rozumienia współzależności oraz jednakowej miłości i współczucia dla wszystkich istot. Dharma przekracza wszelkie granice etniczne, obszary wiedzy i czas. Szerzy się od ponad dwóch tysięcy lat, lecz wciąż niesie zasadnicze znaczenie i ma praktyczny użytek. Wykracza poza jakikolwiek język, temat, a nawet nasze nawyki myślenia. Musi tak być, skoro Buddhadharma, która miała zastosowanie dla ludzi 2000 lat temu, jest tak samo praktyczna i dzisiaj. Lecz jak to się stało, że pojawiły się różne postaci Dharmy? Jak to jest, że buddyzm, który znamy i praktykujemy, jest tak precyzyjny i przejrzysty, a Buddhowie i bodhisattwowie mają tak konkretne postaci? Skąd obecna w nim konkretna terminologia i filozofia? Chociaż buddyzm wykracza poza słowa, myśli i powierzchowne zjawiska, postać buddyzmu, jaką znamy dziś, była przekazywana w ciągu długiej historii wiedzy i cywilizacji człowieka. Buddyzm przyjął formę najbardziej dostosowaną i korzystną dla ludzi, łatwą do zrozumienia i przyjęcia. Nazywamy to zręcznymi metodami.
Sposób nauczania, jaki znajdujemy w buddyjskich tekstach, odzwierciedla to, jak ludzie postrzegają zjawiska w społeczeństwie i co uznają za wartościowe. Możemy nawet powiedzieć, że jest to metoda sprawienia, by nauka była łatwa do zrozumienia i do przyjęcia. Dlatego też tak ważne jest, byśmy po pierwsze zrozumieli historię oraz środowisko, w ramach których rozwinęła się taka, a nie inna postać. Powinniśmy więc poznać historię Indii – miejsca, w którym buddyzm pierwotnie powstał. Dawne indyjskie społeczeństwo, filozofia, logika oraz sposób myślenia stały się podstawą języka stosowanego przez buddyzm, zaś rozmaite formy i techniki, które buddyzm wykształcił, były tworem kultury i tradycji tamtych czasów i przez nie były podtrzymywane.
Karmapa zauważył jak zewnętrzne formy buddyzmu różnią się, gdyż odzwierciedlają różnice kulturowe. Aby we właściwy sposób przynieść pożytek istotom, Dharma musi dostosować się do kraju, epoki i miejsca, a przykładem mogą tu być wizerunki Buddhów i bodhisattwów. Buddyjskie posągi z Gandhary przypominają ludzi Rzymu, chińskie wyglądają jak Chińczycy, a wizerunki w Tajlandii czy innych miejscach również noszą silne wpływy kultury tychże miejsc. Jeśli Tybetańczyk miałby wybrać między tajską rzeźbą Buddhy a tybetańską, najpewniej wybrałby tybetańską. Nie jest to wcale kwestia wiary w Buddhów i bodhisattwów. Jest to raczej sprawa znajomości wizerunków w postaci, jaka jest bliska sercu, co sprawia, że wiara i oddanie mogą się łatwiej rozwinąć.
Aby móc zrozumieć pochodzenie tajemnej mantry, powinniśmy poznać jej historię. Aby zaś móc ją poznać, trzeba poznać historię buddyzmu w ogóle. Zaś aby zrozumieć tę, konieczna jest znajomość historii Indii, a zwłaszcza dawnego indyjskiego społeczeństwa, kultury i filozofii, gdyż stamtąd właśnie wyrastają korzenie tajemnej mantry. Gdy już je dobrze poznamy, będziemy w stanie uniknąć rozproszenia zewnętrznymi formami i rytuałami, lecz dojdziemy do głębszego zrozumienia buddyzmu, a przede wszystkim tajemnej mantry wadżrajany. Wówczas zrozumiemy myśl Buddhy taką, jaka jest.
Indyjska kultura i nauka
Indie leżą na subkontynencie indyjskim w Azji Południowej. Jednak badania naukowe ukazują ich znaczenie w historii ludzkości oraz jak wpływy indyjskie szerzyły się na świecie. Języki północnych Indii i wiele języków europejskich należy do tej samej rodziny językowej, zaś dzięki migracji indyjskich religii filozofia i sposób myślenia ludzi z Indii również przyjęły się w wielu krajach Azji, w tym w Tybecie. Ponadto Indie zajmują centralne miejsce, jeśli chodzi o rozwój ludzkiej myśli – trzy wielkie religie i sześć wielkich systemów filozoficznych rozwinęło się w Indiach, umożliwiając znaczące pogłębienie naszego rozumienia umysłu.
Jak zachowano dawne indyjskie tradycje
Naukowcy z wielu krajów interesują się historią i obyczajami Indii, gdyż Indie w wyjątkowy sposób zachowały bardzo wiele starożytnych tradycji. Pierwszym przykładem jest sanskryt. Choć dziś mało kto już mówi w sanskrycie, wykształceni bramini nadal potrafią w nim pisać i mówić.
Bramini po dziś dzień kopiują ręcznie sanskryckie teksty, hołdując w ten sposób dawnym tradycjom.
Bramini uczą się tekstów wedyjskich na pamięć, tak jak to robili przed najazdem Aleksandra Wielkiego. I chociaż wiele odręcznie zapisanych tekstów zniszczono, to wciąż są w stanie wyrecytować słowa Wed bez zająknięcia.
Płomień służący do rozpalenia pudży ognia wciąż wytwarza się przez pocieranie o siebie dwóch kawałków drewna, jak w czasach starożytnych. W Indiach wciąż można zobaczyć pochodzenie i rozwój wielu tradycji, które zachowały się po dziś dzień. Czegoś takiego prawdopodobnie nie znajdziemy w żadnym innym miejscu.
Kraj bez historii
Ale przed rokiem 400 p.n.e. historia Indii jest pustą kartą. Nie mamy danych historycznych odnośnie do dat ani ludzi. Wydaje się, że bramini w ogóle nie byli zainteresowani zapisywaniem dat i wydarzeń. Być może było tak, gdyż postrzegali życie ludzkie jako pełne cierpienia i złych czynów. Nie posiadając zapisów historycznych, aby zrekonstruować historię, uczeni musieli bazować na wczesnej literaturze indyjskiej. Okazało się to zadaniem trudnym, gdyż w indyjskiej literaturze brak jest wyraźnych granic między historycznym faktem, mitem a legendą, trudno jest więc ustalić co jest prawdą, a co fikcją.
Badanie historii Indii rozpoczęto dopiero dwieście lat temu, kiedy kontrolę nad nimi przejęli Brytyjczycy. Angielski wicekról był zafascynowany indyjską kulturą i gorąco zachęcał do studiowania i badania historii Indii. Również inni Europejczycy się tym zajęli. Wydaje się, że studia nad historią Indii zostały zapoczątkowane przez europejskich uczonych, a obecnie historycy z całego świata zajmują się tym tematem.
Dokumenty do badania historii Indii
Jak już nadmieniłem, jeśli naukowcy pragną poznać historię Indii sprzed 400 roku p.n.e., muszą polegać na zachowanych indyjskich tekstach. Są to głównie pisma religijne, bądź dzieła literackie mocno naznaczone wpływem religii. Do pewnego stopnia oczywiście pokazują nam jak wyglądało społeczeństwo tamtej epoki, lecz też mieszają liczne mity i opowieści z Wed. Trudno jest więc nazwać je autentycznymi dokumentami historycznymi. Teksty religijne to przede wszystkim Wedy, w tym Rygweda. Najważniejsze dzieła literackie to Mahabharata i Ramajana. A więc nasza znajomość tysiącletniego okresu między 1500 a 500 rokiem p.n.e., kiedy to ludy aryjskie osiedliły się na terenie Pendżabu, pochodzi głównie z tych tekstów.
Ludzie poza Indiami dowiedzieli się o tym miejscu po raz pierwszy, kiedy Aleksander Wielki rozpoczął marsz swej armii na wschód. Po śmierci Aleksandra jego generał, Seleukos I Nikator, wysłał Megastenesa jako ambasadora do Magadhy w środkowych Indiach (obszar, na którym leży dzisiejsza Bodhgaja). Megastenes zapisał wszystko, co widział, słyszał i doświadczał, a jego dzieło stało się bardzo słynne. Opisywał sytuację w IV wieku p.n.e. (400-300 p.n.e.) i, mimo że oryginalny tekst się nie zachował, mamy relacje z drugiej ręki. Jest to więc dzieło dla naukowców nieocenione. Jednak w tamtych czasach, kiedy ludzie czytali, co napisał, nie byli w stanie uwierzyć, że może to być prawda!
Historii przed rokiem 400 p.n.e. musimy się domyślać, zgadywać, dedukować. Nie mamy postaci ani historycznych wydarzeń, które moglibyśmy opisać z całą pewnością.
W IV wieku n.e. chiński mnich Faxian (Światło Dharmy) opisał swe podróże do Indii w Podróżach do szlachetnego kraju, znanych też jako Uwagi o buddyjskich królestwach.
W VII wieku n.e. Xuanzang (602–664) przemierzył pustynie, by dotrzeć do Indii. Odwiedził całe Indie i stworzył Zapiski z podróży po krajach zachodnich za panowania dynastii Tang, omawiające szczegółowo sytuację w wielu rejonach Indii, w tym elementy kultury i życia politycznego.
Pod koniec VIII wieku n.e. chiński aczarja Yijing (Czyste znaczenie) udał się do Indii drogą morską, po czym stworzył Zapiski o praktykach buddyjskich, przesłane do ojczyzny z Morza Południowego.
Jego Świątobliwość zauważył, że nawet dzisiaj opisy podróży pozostawione przez tych trzech ludzi są częścią chińskiego kanonu buddyjskiego i stanowią bardzo ważne źródło w badaniach faktycznej historii Indii. Szczególnie znaczące są Zapiski z podróży po krajach zachodnich za panowania dynastii Tang Xuanzanga i stanowią wielką pomoc dla indologów. Mamy niewiele dobrych tekstów źródłowych o historii Indii sprzed XIII wieku. Lecz później, wraz z przybyciem muzułmanów, zaczynają pojawiać się zapisane daty panowania władców i teksty historyczne pisane przez indywidualnych autorów, w tym odnotowane historyczne wydarzenia i postaci, a więc źródeł do badań historycznych jest już więcej.
Wszystko to sprawia, że omawiając historię starożytnych Indii, musimy ją rozważać przez pryzmat greckich rękopisów, zapisków podróży chińskich mistrzów oraz dekretów cesarza Aśoki wyrytych na skałach i w jaskiniach.
Cztery okresy indyjskiej cywilizacji
Jeśli chodzi o dowody archeologiczne z epoki kamienia, możemy uznać, że ludzie żyli na terenie Indii od tysięcy lat. Początek cywilizacji indyjskiej to około 3000 p.n.e., aż do 1200 n.e. Jest to więc około 4000 lat.
W drugiej połowie XII wieku władcy imperium Ghurydów z Afganistanu najechali Indie i przekształcili je w kraj muzułmański. Owa dynastia (Sułtanat Delhijski) trwała przez około 300-400 lat.
Później, w XVI wieku, Mogołowie najechali na Indie i praktycznie unicestwili wcześniejszą cywilizację. Od tego czasu z buddyzmu w Indiach pozostały jedynie ruiny i rozpoczęła się nowa epoka w historii tej ziemi.
Karmapa wyjaśnił, że dla lepszego rozumienia podzieli historię Indii na cztery główne okresy:
- Cywilizacja Doliny Indusu, zwana też Kulturą harappańską lub Kulturą Indusu (XXXIV-XVI w. p.n.e.)
- Okres wedyjski (XVI w.-600 p.n.e.)
- Okres buddyjski (VI w. p.n.e.-XIII w. n.e.)
- Okres zaniknięcia buddyzmu w Indiach (od XIII wieku n.e.)
1.Cywilizacja Doliny Indusu rozpoczęła się około 3300 roku p.n.e. Okres jej świetności przypada na lata 2600-1900 p.n.e. Była to głównie kultura ludów drawidyjskich.
2. Okres wedyjski rozpoczął się ok. 1600 roku p.n.e. Wówczas na terytorium Indii przybyły ludy aryjskie i osiedliły się w regionie większego Pendżabu (dziś Pakistan i Indie). Charakteryzowała ich silna wiara w naturę i wyrażane pochwały natury. Głównym źródłem tekstowym z tego okresu jest Rygweda oraz pozostałe trzy Wedy. Ariowie z Doliny Indusu wyruszyli dalej na wschód i osiedlili się ostatecznie w Dolinie Gangesu. W czasach świetności Ariów powstało wiele potężnych królestw, rozwinął się system kastowy i umocniła się władza kasty braminów. W tym okresie bramini stworzyli cztery Wedy, a także inne teksty: Brahmany i Upaniszady. Również wtedy napisano dwa wielkie eposy: Mahabharatę i Ramajanę. Był to czas rozkwitu kultury indyjskiej.
Ariowie uzyskali kontrolę nad większą częścią terytorium Indii. Na bazie Wed rozwinęło się sześć niebuddyjskich szkół filozoficznych, zaliczanych do grup astika i nastika, a także wiele innych światopoglądów i filozofii. Również wówczas rozwinął się dżinizm.
3. Okres buddyjski: Buddha urodził się pod koniec VI w. p.n.e. Władcy tego okresu na ogół wspierali buddyzm, dzięki czemu mógł on rozkwitać, zaś wpływy braminów malały, co było dla nich wielką stratą. Cesarz Aśoka (ok. 268-232 p.n.e.) zjednoczył większą część terytorium Indii i ustanowił buddyzm religią państwową. Ponadto zwołał sobór, aby stworzyć kompendium nauk Buddhy.
Później na południu pojawiła się potężna dynastia Andhra, a na północy w siłę urośli Guptowie. Dodatkowo z zachodu napłynęli Baktriowie, a jeden z ich władców, Kaniszka (ok. 127-150 p.n.e.), przeszedł na buddyzm. W tym okresie buddyzm szerzył się na terenie Indii.
Jednak wiatr zmienił kierunek, kiedy w północnych Indiach pojawił się król Wikramaditja, hojny wyznawca i patron hinduizmu. Za jego panowania odrodziła się i rozwinęła ponownie religia bramińska. Stała ona w jawnej opozycji do buddyzmu.
Król Harszawardhana (ok. 590-674 n.e.), władca dużego imperium na północy Indii (606-647), przeszedł na buddyzm. Był potężnym patronem religii buddyjskiej. Za jego rządów buddyzm się odrodził, lecz nigdy nie odzyskał dawnej potęgi.
4. Zaniknięcie buddyzmu: Najpierw doszło do kilku najazdów Kalifatu Islamskiego na Indie, a następnie do inwazji ludów tureckich z Afganistanu. Ostatecznie, w XIII wieku utworzyły one Sułtanat Delhijski. W tym czasie buddyzm wciąż istniał w kilku regionach, lecz trudno było stwierdzić czy jeszcze trwa, czy już umiera. Jednak, gdy w XVI wieku najechali Mogołowie, założyli dynastię Wielkich Mogołów i Indie przeszły na islam. Wówczas buddyzm zniknął z terytorium Indii bez śladu.
Choć Jego Świątobliwość dla potrzeb niniejszych wykładów podzielił historię Indii na cztery okresy, to wyjaśnił jednocześnie, że trudno jest ją dzielić pod względem dynastii panujących, gdyż przez większą część historii kraj był podzielony na mniejsze królestwa. Poza epoką cesarza Aśoki, późniejszej dynastii mogolskiej oraz po przejęciu władzy przez Brytyjczyków, Indie nigdy nie były zjednoczone. Czasem królestwa ze sobą walczyły, innym razem żyły w zgodzie, a bywało też, że się nawzajem podbijały. Dlatego Karmapa podzielił historię Indii na okresy z punktu widzenia rozwoju buddyzmu na czas przed jego pojawieniem się, okres jego rozwoju i czasy, gdy zniknął on z terenu Indii.
Pochodzenie nazw „Indie” i „Hindu”
Karmapa zakończył pierwszą sesję wyjaśnieniem pochodzenia różnych nazw dla Indii. Kiedy na subkontynent z północnego zachodu przybyli Ariowie, osiedlili się nad Indusem. Ta rzeka ma swe źródła w Tybecie, w rejonie góry Kajlaś. Ma ona wiele dopływów i ostatecznie wpływa do Morza Arabskiego. Słowo „Hindu” pochodzi od sanskryckiej nazwy rzeki – Sindhu. Rzeka ma wiele silnych prądów, więc ludzie mieszkający nad jej brzegami nazwali ją Sindhu, czyli „woda” lub „ocean”, a cały obszar stał się znany jako Dolina Rzeki Sindhu. Później ta nazwa zaczęła oznaczać całe Indie. Sąsiadami Indii byli starożytni Persowie, którzy ten kraj również określali słowem „Sindhu”, lecz wymawiali je jako „Hindu”. I ta wymowa się ostatecznie zachowała. Nawet w dawnych tekstach chińskich Indie figurują jako Juān-dú, Xián-dòu, Yìndù itp.
Sami mieszkańcy Indii w tych dawnych czasach używali innych nazw: Bharata oraz Dźambudwipa. To Rzymianie jako pierwsi użyli nazwy „India” i w tej postaci przyjęli ją Europejczycy.