Letnie nauki „Mar Ngok” – 24 lipca 2024

Jeżeli historii nie objaśni się szczegółowo, istnieje ryzyko, że nikt nie uwierzy w te święte nauki. – Tantra zjednoczenia słońca i księżyca

Witając wszystkich bardzo serdecznie, Jego Świątobliwość Siedemnasty Karmapa otworzył tegoroczny cykl nauk, stanowiący część dużej serii objaśnień na temat pochodzenia tajemnej mantry. Aby we właściwy sposób przedstawić jej początki, Gjalłang Karmapa przypomniał, że zamierza przedstawić w rocznych cyklach całą historię buddyzmu.

Na samym wstępie Jego Świątobliwość podkreślił ogromną wartość poznawania przez nas jako praktykujących buddyzm naszych źródeł i przytoczył stare tybetańskie powiedzenie:

Człowiek nie znający swego pochodzenia jest jak małpa w lesie. Ktoś nie znający historii swego rodu jest jak smok ze sztucznego turkusu. Osoba nie znająca wielkich czynów swych przodków jest jak zagubione dziecko z regionu Mon.

Następnie przedstawił uzasadnienie dla studiowania historii.

Jeżeli nie znamy dobrze historii życia i czynów Buddhy, trudno będzie nam zrozumieć kim był. Podobnie, jeśli nie wiemy nic o kolejnych radach buddyjskich – pierwszej, drugiej itd. – w jakich okolicznościach się odbyły i jak rozwinęły się z nich szkoły, nie zrozumiemy właściwie i jasno jak szerzyła i rozwijała się Dharma. Jeśli nie rozumiemy jak powstało osiemnaście szkół i jak upowszechniała się mahajana, trudno będzie nam wykazać różnice między podstawowym pojazdem  a mahajaną. Nie będziemy tak naprawdę wiedzieć czym jest podstawowy pojazd a czym mahajana. Jeśli zaś nie rozumiemy źródeł mahajany i podstawowego pojazdu, trudno będzie nam powiedzieć czym jest wadżrajana.

W szczególności, jako że toczą się dyskusje czy wadżrajana rzeczywiście jest nauką Buddhy, aby przeciąć tego rodzaju wątpliwości – czy wadżrajana jest buddyzmem czy nie – po pierwsze musimy zrozumieć kim jest Buddha i dopiero wówczas możemy naprawdę wiedzieć czy wadżrajana jest nauką Buddhy czy nie.

W obecnej epoce zatrzęsienia informacji, jest absolutnie niezbędne, aby dobrze znać tradycyjne wyjaśnienia i historię, a także nowoczesne podejście do badania dziejów i współczesny sposób myślenia. Jego Świątobliwość omówił niebezpieczeństwa: „Jeżeli nie rozumiemy jak współcześni naukowcy prowadzą badania, jeśli je zignorujemy lub uznamy za nieważne, być może otrzymamy etykietkę zacofanych i zamkniętych”. Jego Świątobliwość zauważył, że w dzisiejszym tybetańskim społeczeństwie wielu ludzi woli współczesne idee i jest otwartych na nowe sposoby myślenia. Z jednej strony jest to dobry znak. To pokazuje, że tybetańskie społeczeństwo idzie w kierunku postępu. Ale wielu z tych ludzi o nowoczesnych poglądach ma też bardzo wyraźne opinie, choć nieliczni tak naprawdę zadają sobie trud sprawdzania i przyjęcia bezstronnego, opartego na dowodach stanowiska, oraz poświęcenia się dokładnym badaniom i debatom, jak to czynią współcześni badacze.

Kultura tybetańska stoi w obliczu presji zarówno z zewnętrz, jak i od środka. Powinniśmy pielęgnować i chronić naszą tradycyjną kulturę i język w szczególny sposób, inaczej niż robią to inni. Odmawianie wartości językowi tybetańskiemu i kulturze Tybetu, myślenie o nich jako o bezużytecznych jest równoznaczne z wymazaniem naszego narodu i naszej etniczności z tej planety. Ponadto, prócz uznania ich za zdrajców, tacy Tybetańczycy mogą dołączyć do listy ludzi odpowiedzialnych za upadek nauk buddyjskich.

Jego Świątobliwość doradził, aby przyjąć inny, szczególny sposób chronienia i dbania o tradycyjną kulturę, język i metody. Zasugerował, by również korzystać ze współczesnych metod w badaniu historii czy studiowaniu tekstów filozoficznych i traktować te metody jako nowe narzędzie i nowy sposób uczenia się, dla podtrzymania kultury.

Struktura wykładów o pochodzeniu tajemnej mantry

Przed przejściem do głównego tematu pierwszego wykładu, Gjalłang Karmapa przypomniał o czym mówił podczas dotychczasowych letnich nauk w pełnym kontekście całego tematu.

Pierwszy rok (2021)

Tło historyczne buddyzmu: historia i filozofia Indii

Omawialiśmy historię dawnej indyjskiej filozofii, w tym tradycję wedyjską i bramińską.

1. Wczesny buddyzm

Historia życia Buddhy Śakjamuniego. Krótkie wykłady o jego narodzinach, Przebudzeniu, obróceniu Kołem Dharmy oraz odejściu w parinirwanę.

Drugi rok (2022)

1. Wczesny buddyzm, cd.

1. Sangha, dyscyplina klasztorna, powstanie klasztorów

Mówiliśmy o sytuacji i wydarzeniach, jakie nastąpiły po parinirwanie Buddhy. Krótko omówiliśmy założenie pierwszej sanghi, powstanie reguł klasztornych i rozwój klasztorów.

2. Pierwsza rada

O tym, jak ją zwołano po odejściu Buddhy. Częścią tej historii było zgromadzenie przez Mahakaśjapę pięciuset arhatów, a w szczególności przytaczaliśmy pewne incydenty i rozmowy między Mahakaśjapą i Anandą. Jego Świątobliwość zauważył, że na bardzo wielu osobach ta część nauk wywarła wielkie wrażenie.

Trzeci rok (2024)

Po dwuletniej przerwie rozpoczynamy od punktu, w którym przerwaliśmy.

1. Wczesny buddyzm, cd.

Tematy podchodzące pod to zagadnienie, które chcielibyśmy poruszyć w tym roku, to:

3. Teksty wczesnego buddyzmu

a) Wczesny buddyzm i jego datowanie,

b) Rozwój tekstów wczesnego buddyzmu (sutry i winaja, język rad buddyjskich),

c) Elementy wczesnego buddyzmu mające związek z tajemną mantra.

4. Buddyzm po parinirwanie

5. Druga rada buddyjska i rozłam na główne szkoły

6. Buddyzm za czasów Aśoki i trzecia rada buddyjska

7. Datowanie parinirwany (jeżeli nam czas pozwoli)

II. Okres buddyzmu nikaja

Jak doszło do pierwszej schizmy w sandze i jak doprowadziło to do rozwinięcia się osiemnastu szkół. W tym kontekście słowo „nikaja” będzie oznaczało szkoły (nie tylko kategorie tekstów).

III. Upowszechnianie mahajany

Dzisiejszy temat to:

Teksty wczesnego buddyzmu

1. Wczesny buddyzm i jego datowanie

Buddyzm rozwijał się poprzez etapy, możemy więc wyróżnić kilka epok i faz. Po pierwsze powinniśmy zdefiniować pierwszy etap wczesnego buddyzmu i określenie „pierwotny buddyzm”.

Japoński badacz Mizuno Kōgen określa wczesny buddyzm jako okres pierwszego upowszechniania się nauk Buddhy w Indiach i dzieli go na kilka epok, wykazując cechy charakterystyczne każdej z nich:

• wczesny buddyzm,
• buddyzm nikaja – okres od pierwszego rozłamu w sandze oraz następującą potem epokę osiemnastu szkół – nikaja w języku palijskim oznacza „szkołę”,
• wczesna mahajana – okres współegzystowania podstawowego pojazdu i mahajany, które nie były wtedy jeszcze wyraźnie rozdzielone,
• środkowa mahajana – okres wielu szkół mahajany (w tym jogaczary, madhjamaki itd.),
• późna mahajana – okres, kiedy rozpoczyna się upowszechnianie tajemnej mantry wadżrajany.

Określenie „wczesny buddyzm” odnosi się do najdawniejszej formy religii buddyjskiej, która rozpoczęła się od ustanowienia jej przez Buddhę, tj. od momentu, gdy zaczął nauczać Dharmy. Trwała do pierwszego rozłamu pośród szkół. Może to być okres:

• 150 do 250 lat – według niektórych rozłam nastąpił sto lub dwieście lat po przejściu Buddhy w parinirwanę,
• 250 do 350 lat – wedle innych przekazów do schizmy doszło dwieście lub trzysta lat po parinirwanie Buddhy.

Uściślając, chodzi o okres do nastania epoki króla Aśoki. Mamy tu znów dwa wyjaśnienia:

• ponad 250 lat – historie ustne ze Sri Lanki umiejscawiają króla Aśokę na osi historii dwieście lat po przejściu Buddhy w parinirwanę,
• około 150 lat – tradycje buddyzmu północnego (głównie teksty tłumaczone z sanskrytu na chiński) uważają, że Aśoka urodził się już sto lat po parinirwanie Buddhy.

Jako że te daty różnią się dość znacząco, wchodzenie w szczegóły odnośnie do długości trwania wczesnego buddyzmu zajęłoby zbyt dużo czasu.

Mówiąc krótko, cały okres od ustanowienia aż do rozłamu nazywamy „wczesnym buddyzmem”, ponieważ ogólne nauki i sposób ich przekazywania w tej epoce były w dużej mierze spójne. Jednak, rozszerzając ten termin, będzie bardziej poprawne historycznie, jeżeli spojrzymy na „wczesny buddyzm w szerszym ujęciu” jako na składający się z dwóch części:

Buddyzm podstawowy/pierwotny

Odnosi się do czasu życia Buddhy, kiedy Dharma była bezbłędna i pozbawiona skaz. Można ten czas rozszerzyć na życie jego bezpośrednich uczniów, którzy byli w stanie w taki sam sposób przekazywać Dharmę.

Wczesny buddyzm w węższym znaczeniu

Obejmuje nauki kolejnej epoki, kiedy to rozumienie i przedstawianie nauk zaczęło ulegać pewnej zmianie i stopniowo ewoluowało w kierunku buddyzmu nikaja.

Tym niemniej bardzo trudno jest rozróżnić pierwotny buddyzm od wczesnego buddyzmu w węższym znaczeniu. Bazując na nielicznych ocalałych buddyjskich tekstach, możemy jedynie zrozumieć pełniejszy okres wczesnego buddyzmu w szerszym znaczeniu i to tylko pobieżnie. Jest tak, gdyż większość ocalałych do dziś tekstów została zachowana dopiero po nastaniu ery buddyzmu nikaja, kiedy rozmaite szkoły zmieniły i zebrały teksty we właściwy dla siebie sposób.

Zwyczaj klasyfikowania wczesnego buddyzmu i pierwotnego buddyzmu pojawił się po raz pierwszy na skutek propozycji dr Hakuju Ui (Studies in Indian Philosophy, tom 2, 1926.) Wcześniej dr Anesaki określał buddyzm pierwotny jako podstawowy buddyzm, a w 1908 roku Antho Masuharu użył podobnego określenia. Większość pozostałych badaczy po prostu nazywała go pierwotnym buddyzmem, bez żadnych rozróżnień.

• Rozwój tekstów wczesnego buddyzmu

Podsumowanie pierwszej rady buddyjskiej

Podczas letnich nauk w 2022 roku Gjalłang Karmapa omówił niektóre z wydarzeń, jakie nastąpiły po przejściu Buddhy w parinirwanę (pali: parinibbāṇa; sans. parinirvāṇa). Mahakaśjapa zorientował się wówczas, że wiele osób ma własną wersję wydarzeń i jeżeli czegoś się nie zrobi, możliwe, że nauki zostaną utracone. Zmotywowało go to do zebrania całej buddyjskiej Dharmy i uzyskał w tym wsparcie sanghi. Udał się do miejsca, gdzie współcześnie leży miasto Radżgir (pali: Rājagaha, sans. Rājagṛha), zgromadził tam pięciuset uczniów Buddhy (tradycyjnie nazywanych arhatami) i wspólnie zebrali wszystkie nauki, jakie Buddha wygłosił za życia. To wydarzenie nazywamy pierwszą radą buddyjską. Palijskie określenie „samgiti” oznacza zarówno radę, jak i grupową recytację, co też jest właściwe, gdyż pięciuset arhatów wspólnie recytowało tam nauki.

I chociaż dostępne nam teksty różnych szkół jasno opisują tę pierwszą radę i przyjmują za fakt, że się odbyła, niektórzy badacze nie przyjmują tego do wiadomości. Biorąc pod uwagę wszystkie dostępne informacje, możemy powiedzieć, i większość uczonych się z tym zgodzi, że w jakiś zorganizowany sposób Dharma nauczana przez Buddhę została zebrana w jeden zbiór.

Podczas rady nauki (Dharmę) wyrecytował Ananda, asystent Buddhy, natomiast zasady klasztornej dyscypliny (winaję) wymienił Upali, który miał ich najpełniejsze zrozumienie. Owe recytacje złożyły się na to, co później nazwano Sutrapitaką (Koszem sutr) i Winajapitaką (Koszem dyscypliny). Abhidharmapitaka została zebrana znacznie później.

Sutry (pali: sutta, sans. sūtra)

Według tradycji bezpośredni uczniowie Buddhy posiadali dharani (sans. zdolność utrzymania) fotograficznej pamięci.

I chociaż posiadali tę doskonałą pamięć, inni uczniowie mieli różny poziom zdolności zapamiętywania. Aby pomóc w zapamiętywaniu, ważne doktryny zostały ułożone w łatwych, krótkich tekstach nazywanych sutrami.

Tybetańskie określenie sutr – མདོ་ (do), oznacza dosłownie ‘streszczenie’. W tych najwcześniejszych czasach nazwa sutra odnosiła się do bardzo krótkich, zwięzłych stwierdzeń dotyczących różnych tematów. Wielorakie, obszerne nauki zostały zawarte w owych małych „niciach”, czyli sutrach. Jak turkusowe lub koralowe nitki, bardzo rozległe znaczenia połączono w zaledwie kilka słów.

Strofy (pali: gāthā)

Aby jeszcze  łatwiej było zapamiętywać, wiele sutr podzielono na strofy i w ten sposób przekazano w ustnej tradycji.

Historie pochodzenia (pali: nidāna)

Następnie, w miarę dalszego upowszechniania, dodano do owych zarysów i streszczeń pewne wyjaśnienia, czyli „historie pochodzenia”.

Ekspozycje Dharmy (pali: dhammapariyāya lub pariyāya)

Owe krótkie, prozaiczne lub wierszowane teksty połączono następnie w większe oraz dodano do nich łączniki. W ten sposób powstały dłuższe pisma nazywane „ekspozycjami Dharmy”.

Długie sutry (pali: sutta, suttanta)

Samo słowo ‘sutra’ oznacza tak naprawdę ‘nić’. Sutry nawleczono następnie, jak turkusy i korale, na nić i około sto lat po odejściu Buddhy buddyzm stworzył wiele bardzo długich sutr o obszernej tematyce. Z czasem je wszystkie określano mianem ‘sutry’.

Winaja

Pratimoksza (pali: pāṭimokkha, sans. Prātimokṣa)

Nakazy pojawiły się na samym początku. Zostały zebrane bardzo wcześnie w Pratimokszasutrę.

Wyjaśnienia (pali: vibhaṅga)

Wyjaśnienia dla mnichów (pali: Bhikkhu-Vibhaṅga) i dla mniszek (pali: Bhikkhunī-Vibhaṅga) to komentarze do nakazów, które, jak się uważa, zostały określone bardzo szybko.

Za czasów Buddhy istniała społeczność sanghi, której członkowie musieli prowadzić życie, kierując się właściwym rozumieniem winai. Większość badaczy zgadza się, że pratimoksza i inne nakazy zostały w większości ustalone za życia Buddhy.

Rytualne procedury i wnioski (pali: kamma, sans. karma)

Sangha musiała pełnić swoją funkcję, gromadzić się i wykonywać zadania. Ponieważ wszystko następowało na skutek wniosków i głosowania, od samego początku należało wprowadzić odpowiednie procedury.

Nazwano je karmami i stanowią rdzeń sekcji o dyscyplinie winai. Późniejsze pokolenia zebrały je w sto jeden karm. Jest całkiem możliwe, że treści pratimokszy, stu jeden karm itp. zostały ustalone, przynajmniej w podstawowym zakresie, sto lat po parinirwanie Buddhy.

Aby zachować teksty, sangha musiała dokonać podziału pracy i różnym osobom powierzono zachowanie różnych aspektów.

Dzierżyciele sutr (pali: suttantika)

Od najwcześniejszego okresu były osoby, które przede wszystkim studiowały i zapamiętywały sutry.

Eksperci od winai (pali: vinayadhara)

Te osoby studiowały i zapamiętywały zasady winai, co stało się ich specjalnością.

Inni przede wszystkim zgłębiali i zapamiętywali sutry: nauczyciele Dharmy (pali: dhammakathika) i dzierżyciele Dharmy (pali: dhammadhara).

Bardzo trudno jest jednak prześledzić rozwój i zmiany, jakie zachodziły między tekstami nauk z czasów pierwszej rady a ich dzisiejszymi wersjami. Nie możemy też pokładać nadziei w badaniach archeologicznych, ponieważ nauki te nie były spisywane, lecz zawsze recytowane i zapamiętywane.

Pierwsze poważne zmiany

Około sto lat po parinirwanie Buddhy pojawiły się nieporozumienia i z pierwotnego buddyzmu wyłoniły się dwie szkoły: mahasanghika i sthawirawda (therawada), a wraz z nimi im właściwy przekaz nauk.

W dalszej kolejności obie te tradycje podzieliły się wewnętrznie, co doprowadziło do wyodrębnienia osiemnastu szkół, a każda z nich wprowadziła własne uzupełnienia i korekty. Kiedy nauki zaczęły upowszechniać się w innych krajach, np. na Sri Lance i w Chinach, rozwinęły się liczne teksty, które znamy dzisiaj.

Nauki nie pozostały statyczne. Gdy szerzyły się w nowe miejsca, stare i nowe warstwy zaczęły się wzajemnie przenikać.

Nie jest dziś możliwe poznanie oryginalnej postaci Sutrapitaki i Winajapittaki, lecz badacze uważają, że różnice między oryginalnymi wersjami a znanymi nam dziś są prawdopodobnie ogromne.

Na zakończenie Jego Świątobliwość wyraził radość z powodu rozpoczęcia nauk po dłuższej przerwie. Dodał, że samo zaczęcie to jak wykonanie połowy roboty, ponieważ coś inicjujemy i krok po kroku idziemy dalej.