29 stycznia 2022

Karmapa rozpoczął od przedstawienia więcej szczegółów zanegowania przez profesora Padmanabha S. Jainiego hipotezy o istnieniu dwóch Wasubandhu, w IV i V wieku. Profesor Jaini oparł swoją argumentację na porównaniu dwóch tekstów: Skarbnicy abhidharmy i Lampy abhidharmy. Drugi z nich to niekompletna sanskrycka wersja odnaleziona w klasztorze Szialu w Tybecie. Zwolennicy teorii o dwóch Wasubandhu twierdzili, że autor Skarbnicy nie miał pojęcia o poglądach mahajany. Profesor Jaini twierdził, że odrzucenie Skarbnicy abhidharmy, jakie pojawia się w Lampie abhidharmy, wskazuje, że autor Skarbnicy znał pogląd mahajany, zaś język w niektórych częściach tekstu jest podobny do tego z Mahajana waitulika śastry i Waitulika śastra prawesza dwaram. (Te dwa traktaty mahajany są częścią tzw. „Niezwykle obszernej części Dharmy”).

Tradycja „tylko umysł” w Indiach po odejściu Wasubandhu

Dwie ważne podszkoły

Po odejściu Wasubandhu napisano wiele komentarzy do Trzydziestu strof. Jednak różniące się interpretacje tekstu i dyskusje między uczonymi doprowadziły do podzielenia się tradycji „tylko umysł” na podszkoły. Najważniejszymi były szkoła „tylko umysł” bezaspektowa (nazywana po tybetańsku szkołą „tylko umysł” fałszywego obrazu) i aspektowa szkoła „tylko umysł” (po tybetańsku „tylko umysł” prawdziwego obrazu). Najwcześniejszym zachowanym tekstem, w którym użyto tych terminów „aspektowy” i „bezaspektowy” na rozróżnienie dwóch szkół, jest ośmiowieczny komentarz Kamalaśili do Kompendium takości (Tattwa-sangraha) Śantarakszity. Od tamtej pory stosuje się te dwie nazwy.

Bezaspektową szkołę „tylko umysł” zapoczątkował Gunamati i tradycję przekazał Sthiramatiemu. Mistrz Yijing przyniósł wiele elementów tej tradycji do Chin, gdzie szerzyła się jako szkoła kompendium mahajany.

Aspektowy „tylko umysł” założył Dignaga i przekazał tę tradycję przez Aswabhawę i Dharmapalę. W czasie swej pielgrzymki po Indiach chiński mnich Xuanzang odwiedził Nalandę. Tam uczył się od Śilabhadry, bezpośredniego ucznia Dharmapali. Gdy powrócił do Chin, przywiózł tradycję aspektową i rozkwitała tam jako szkoła charakterystyk Dharmy.

Ważne osoby w szkole „tylko umysł”

Po Wasubandhu pojawiło się wielu mistrzów. Jego Świątobliwość krótko omówił dwóch najważniejszych: Dignagę i Aswabhawę, a także tzw. dziesięciu komentatorów.

Dignaga (ok. 400–480 n.e.)

Dignaga należy do szkoły „tylko umysł”, ale jego filozofia jest nieco inna. Na ogół w tej tradycji nacisk kładzie się na świadomość podstawy, która jest założeniem kluczowym. Natomiast Dignaga nie podkreślał kynszi (świadomości wszechpodstawy). Raczej zajmował się tematem klasyfikacji umysłu (w jaki sposób poznajemy obiekty). Napisał traktaty, przede wszystkim Badanie obiektów (Alambana pariksza). Wiele z jego dzieł jest w języku chińskim, nie ma ich w tybetańskim. Jego najważniejszym wkładem było stworzenie fundamentów dla buddyjskiej logiki i epistemologii. Wielu uznaje go za ojca indyjskiej logiki buddyjskiej.

Poprzednio wnioskowanie opierano na analogii, lecz ze swymi dziewięcioma rodzajami wniosków i prezentacją trzech sposobów wnioskowania Dignaga wprowadził nową metodologię logiki opartej na dowodach. Do dzieł Dignagi poświęconych logice i epistemologii zalicza się Wprowadzenie do logiki (Njajamukha), Kompendium zasadności (Pramana samuczczaja) i inne. W VII wieku Dharmakirti rozwinął system logiki Dignagi i uczynił bardziej szczegółowym i precyzyjnym.

Aswabhawa (ok. 450–530 n.e.)

Jego najważniejszym dziełem był komentarz do Kompendium mahajany Asangi. Ten komentarz, wraz z objaśnieniami Wasubandhu, jest nieodzowny w studiowaniu i badaniu Kompendium mahajany. Dlatego jest on uważany za jednego z najważniejszych mistrzów szkoły „tylko umysł”.

Dziesięciu komentatorów

Ten termin jest dobrze znany w tradycji chińskiej. Dotyczy uczonych szkoły „tylko umysł”, którzy napisali komentarze i dodatkowe wyjaśnienia do Trzydziestu strof. Było ich oczywiście więcej niż dziesięciu. Jego Świątobliwość podał przykład komentarza napisanego przez Winitadewę, zachowanego w tybetańskim przykładzie, będącego dodatkowym wyjaśnieniem do komentarza Sthiramatiego do Trzydziestu strof. Tradycja chińska dobrze zna to określenie z zapisków z podróży do Indii Xuanzanga.

Po Asandze i Wasubandhu Dignaga i Dharmakirti szerzyli buddyjską logikę i epistemologię, i korzystali z logiki, aby wyjaśniać stanowisko szkoły „tylko umysł”, tworząc tym samym nową tradycję. Kiedy Xuanzang udał się na studiowanie do Indii, Nalanda była głównym ośrodkiem nauki szkoły „tylko umysł”. Do tego czasu dziesięciu uczonych stworzyło komentarze do Trzydziestu strof i zapoczątkowało własne tradycje. Tak więc lista dziesięciu komentatorów oparta jest o opis Xuanzanga z notatek spisanych przez jednego z jego uczniów.

1. Dharmapala (ok. 530-561 n.e.): Dharmapala był jednym z najważniejszych mistrzów szkoły „tylko umysł” w Indiach w połowie VI wieku n.e. Był najbardziej znanym mistrzem obok Wasubandhu i to właśnie on usystematyzował aspektową tradycję „tylko umysł”. Można wręcz powiedzieć, że był założycielem tej szkoły. Urodził się w południowych Indiach i był uczniem Dignagi. Był niezwykle inteligentny, zasłynął jako wybitny uczony i odznaczał się wieloma wspaniałymi właściwościami. Według tradycyjnych opowieści mianowano go dyrektorem Nalandy, gdy był jeszcze młody. Debatował też z buddyjskim logikiem Bhawawiweką, który prezentował odmienny pogląd autonomicznej środkowej drogi (swatantrika madhjamaka), lecz nie była to debata twarzą w twarz. Dharmapala miał wielu wspaniałych uczniów, m.in. nauczyciela Xuanzanga, Śilabhadrę. To właśnie pogląd Dharmapali stał się bazą do utworzenia chińskiej szkoły charakterystyk Dharmy. Xuanzang napisał ważny komentarz pt. Traktat udowadniający tylko świadomość, którym popierał stanowisko szkoły „tylko umysł”. W tym tekście Xuanzang przyjmuje wyjaśnienia Dharmapali jako własne i zbiera wszystkie objaśnienia dziesięciu komentatorów do Trzydziestu strof. Dharmapala zmarł w wieku trzydziestu dwóch lat w klasztorze Mahabodhi.

2. Gunamati (ok. 420–500 n.e.): Był nauczycielem Sthiramatiego.

3. Sthiramati (ok. 470-550 n.e.): Sthiramati był najważniejszym nauczycielem w szkole bezaspektowej. Był współczesnym Dharmapali i był równie inteligentny. Był ekspertem nie tylko w zakresie tradycji „tylko umysł” i tekstów o zasadności, ale również bardzo dobrze znał pojazd podstawy. Napisał komentarz do Skarbnicy abhidharmy, lecz sanskrycki oryginał się nie zachował. Istnieje dokonany w klasztorze Szialu przekład tybetański, nie mamy jednak tłumaczenia z sanskrytu na chiński, z którym moglibyśmy go porównać. Należy ponadto wziąć pod uwagę fakt, że komentarze napisane przez innych indyjskich uczonych, w tym Purnawardhanę i Jaśomitrę, stworzono przed powstaniem tybetańskiego przekładu. Stanowisko Sthiramatiego w tym komentarzu jest bardzo bliskie argumentom Purnawardhany w jego komentarzu. Wyjaśnienia Sthiramatiego do Trzydziestu strof i do Rozróżnienia środka od skrajności znalazły się w tybetańskim Tengjurze i mamy również dla porównania tłumaczenia z sanskrytu na chiński. Sthiramati stworzył komentarz do Ozdoby sutr, który zachował się jedynie w tybetańskim. Charakterystyczne dla jego tekstów są bardzo szczegółowe i drobiazgowe wyjaśnienia każdego słowa, dzięki czemu łatwo jest je zrozumieć. Te komentarze odzwierciedlają głębię jego wiedzy i klarowność myślenia.

4. Bandhuśri: Bandhuśri był wcześniejszym mistrzem, współczesnym Wasubandhu, autorem streszczenia Trzydziestu strof. Ponoć tekst nie zachował się do dziś.

5. Nanda: Prawdopodobnie był nauczycielem jednego z nauczycieli Xuanzanga, Dżinasena.

6. Śuddhaczandra: Był współczesnym Sthiramatiego.

7. Czitrabhana: Był współczesnym Wasubandhu i znanym świetnym komentatorem słów.

8. Viśeszamitra: Viśeszamitra był uczniem Dharmapali.

9. Dżinaputra: Był uczniem Dharmapali.

10. Dżnianaczandra: Również był uczniem Dharmapali.

Następnie Jego Świątobliwość wyjaśnił jak owych dziesięciu komentatorów często dzieli się na dwie grupy: wczesnych i późnych. Nie chodzi tu bynajmniej o chronologię, lecz o reprezentowany przez nich pogląd. „Wcześni komentatorzy” zwyczajnie powtarzali wyjaśnienia Asangi i Wasubandhu, na przykład Sthiramati. Nazywamy ich „wczesnym tylko umysłem” lub „tylko umysłem” fałszywego obrazu. Ich pogląd jest bardzo zbliżony do szkoły natury Buddhy, ten z kolei przypomina pogląd szientong.

„Późni komentatorzy” korzystali z nowej logiki zasadności, aby badać i wyjaśniać. Należał do nich chociażby uczeń Dignagi Dharmapala, który był opatem Nalandy i współczesnym Sthiramatiego i Bhawawiweki. Dharmapala i Bhawawiweka wymieniali listy, w których Bhawawiweka polemizował z poglądem Dharmapali na pustość i istnienie. Bhawawiweka chciał spotkać się z nim osobiście i przedyskutować te problemy, lecz Dharmapala odmówił. Według chińskich źródeł zmarł, mając trzydzieści dwa lata. Teksty tybetańskie mówią co innego. Jeden z nich utrzymuje, że Dharmapala wybrał pustelnicze życie w lesie i stał się później znany jako Wirupa. Tym samym utożsamia go z guru linii przekazu tradycji lamdre (ścieżki i owocu), stanowiącej esencję nauk sakji. Jednak Historia Dharmy w Indiach Taranathy odrzuca to twierdzenie.

Uczeń Dharmapali, Śilabhadra, został dyrektorem Nalandy i był też najważniejszym nauczycielem Xuanzanga, który poza tym studiował też z Dżinaseną. Aby rozwiać pewne wątpliwości co do Poziomów jogaczary, Xuanzang planował podróż na Sri Lankę, lecz poważny konflikt przeszkodził mu w tych zamierzeniach. Zdołał dotrzeć jedynie do południowych Indii.

Tradycja „tylko umysł” zaczęła w Indiach podupadać od czasów ucznia Sthiramatiego, Czandragomiego.

Podsumowanie filozofii „tylko umysł” w Indiach

Podsumowując, Jego Świątobliwość jeszcze raz krótko przytoczył omówione wcześniej kwestie.

Jako, że historia szkoły jogaczara w Indiach pozostaje niejasna i brak jest co do niej zgody pośród badaczy, Gjalłang Karmapa ograniczył się do tego, co zostało zgodnie przyjęte.

Asanga usystematyzował filozofię jogaczary i „tylko umysł” w Kompendium mahajany. Zebrał założenia o trzech cechach charakterystycznych i świadomości wszechpodstawy i stworzył systematyczną bazę do prezentacji praktyki mahajany. Zidentyfikował trzy wyróżniające elementy szkoły „tylko umysł” – trzy cechy charakterystyczne, świadomość wszechpodstawy i praktykę jogi – jako najwyższą myśl mahajany.

Wasubandhu podtrzymał stanowisko Asangi i dokonał ważnych ulepszeń sposobu prezentacji umysłu w filozofii „tylko umysł”. Dzięki temu szkoła rozwinęła się, a jej nauki szeroko upowszechniły. Jego nacisk na tylko świadomość (lub tylko umysł) jest jasno widoczny w jego dziełach – Dwudziestu strofach i Trzydziestu strofach – i stąd wzięła się nazwa szkoły.

Dzięki Wasubandhu nauki na temat zasadności i logiki rozwinęły się, a przedstawienie klasyfikacji i działania umysłu były jeszcze bardziej szczegółowe. Dzięki debatom z innymi szkołami nauki o zasadności i logice szerzyły się i w efekcie powstała autonomiczna szkoła – szkoła logików – zajmująca się tylko i wyłącznie zasadnością i logiką właśnie.

Tradycja utrzymuje, że Asanga otrzymał nauki o „tylko umyśle” od Maitrei w niebie Tuszita. Niektórzy jednak twierdzą, że musiała też istnieć historyczna postać o imieniu Maitreja. W swym Kompendium mahajany Asanga cytuje Rozróżnienie środka od skrajności oraz inne teksty przypisywane Maitrei. Zwolennicy teorii o historycznym Maitrei twierdzą, że te teksty musiały powstać przed czasami Asangi, więc napisał je dawniejszy autor, również kierujący się poglądem „tylko umysł”. Maitreja w tym momencie jest jedynym, który tu pasuje, lecz przy obecnym stanie dowodów trudno jest mieć całkowitą pewność co do jego istnienia. Można ewentualnie przypisywać wszystkie te dzieła Asandze, lecz i to stanowisko trudno jest udowodnić.

Według Jego Świątobliwości teoria o nagłym pojawieniu się szkoły jogaczara wraz z Asangą jest raczej zuchwała. Również przed Asangą było wielu buddyjskich joginów i możemy zakładać, że szkoła jogaczary musiała istnieć od pewnego czasu. Owi jogini wywodzili swe korzenie od północnoindyjskiej szkoły sarwastiwada, która nacisk kładła na abhidharmę. Jako oddani praktykujący dostrzegli, że poglądy Nagardżuny na pustość miały większy związek z ich praktyką, więc stopniowo stali się mahajaną. Do praktyki jogicznej dodali praktykę mahajany i z tego połączenia później wyłonił się tekst Poziomy bodhisattwy,będący częścią Poziomów jogaczary. Podobnie praktyki i myśl poziomu podstawy zostały zachowane i stały się Poziomami śrawaków.

Przedstawienie, które pojawia się w Poziomach śrawaków, stało się esencją „Rozdziału objaśniającego jogę” w Sutrze rozwinięcia intencji. Ta sutra zrodziła się z wglądu praktykujących mahajanę, którzy przez swoją praktykę pojęli, że wszystko jest jedynie świadomością.

Przedstawienie zawarte w Poziomach bodhisattwy to Dharma mahajany, tak więc ten tekst jest zbiorem praktyk mahajany. Ozdoba sutr również zawiera te przedstawienia, a także pojawiają się w całości w Kompendium mahajany.

Podsumowując, pierwsza postać jogaczary wyłoniła się ze szkoły sarwastiwada, a więc praktykowano wówczas w ramach pojazdu podstawy. Następnie przyjęto i dodano pogląd środkowej drogi na pustość, jednocześnie zachowując myśl pojazdu podstawy. W ten sposób szkoła jogaczary zawiera praktyki i wykładnię wszystkich trzech pojazdów buddyzmu.

Tradycja „tylko umysł” w Chinach

Jego Świątobliwość przedstawił krótkie wprowadzenie. Ropoczął od wyjaśnienia, że tradycja „tylko umysł” najpierw szerzyła się w Chinach, po czym stamtąd przeszła do Japonii i innych ziem Azji Wschodniej, w tym Korei. W Chinach istniały trzy nurty tradycji „tylko umysł”: tradycja dziesięciu poziomów, tradycja kompendium oraz tradycja charakterystyk Dharmy (która powędrowała również do Japonii).

Teksty „tylko umysłu” zawędrowały do Chin w V wieku n.e. W przeciwieństwie do Indii, chińskie zapisy historyczne są bardzo dokładne, możemy więc prześledzić precyzyjnie daty – rok, miesiąc i dzień.

Kilku mnichów brało aktywny udział w przekładzie tekstów sanskryckich na chiński. Dharmaraksza (385–433 n.e.) najpierw wprowadził do Chin albo szkołę natury Buddhy, albo szkołę „tylko umysł”. Przetłumaczył na chiński Poziomy bodhisattwy. Kaszmirski mnich Gunawarma (367–431 n.e.) przełożył na chiński Dyscyplinę bodhisattwów. Indyjski mnich Gunabhadra (394–460 n.e.) przetłumaczył Śri mala sutrę, Lwi ryk, Podróże na Sri Lankę oraz Sutrę strumienia wyzwolenia. Ta sutra jest zasadniczo tożsama z dwoma ostatnimi rozdziałami Sutry rozwinięcia intencji.

1. Tradycja dziesięciu poziomów

W czasach dynastii północnych i południowych, w pierwszym roku panowania cesarza Wu (508 n.e.), trzech indyjskich mnichów – Bodhiruczi, Ratnamati i Buddhaśanti – przybyło do Chin. Na życzenie cesarza Wu przetłumaczyli komentarz Wasubandhu do Sutry dziesięciu poziomów. Przetłumaczyli również Rozróżnienie rodzin klejnotów (znane w tradycji tybetańskiej jako Najwyższe kontinuum) oraz Kompendium mahajany. Tym samym wprowadzono dzieła Asangi i Wasubandhu do Chin.

Bodhiruczi sprokurował nowy przekład Podróży na Lankę i innych sutr. Zarówno Bodhiruczi, jak i Ratnamati przełożyli komentarz Wasubandhu do Sutry dziesięciu poziomów, ale sławę zyskał przekład tego pierwszego. Tłumaczenie Ratnamatiego zaginęło. Komentarz do Dziesięciu poziomów jest znaczący nie tylko dlatego, że objaśnia sutrę, lecz również dlatego, że omawia świadomość wszechpodstawy. W ten sposób w kręgach buddystów północnych Chin zaczął się wyścig, by zgłębiać i badać ten tekst. I dlatego nazywano ich zwolennikami dziesięciu poziomów lub szkołą dziesięciu poziomów. Japoński uczony Enichi Ouchou zasugerował trzy główne powody, dla których Dziesięć poziomów tak bardzo zajęło Chińczyków:

• Północnochińscy buddyści podkreślali praktykę, a tekst ten nauczał jak praktykować ścieżkę do Przebudzenia.
• Praktykujący mogli zaufać wiarygodności tekstu, gdyż był to komentarz do słów Buddhy, a nie opinie jednego buddyjskiego mistrza.
• Poglądy szkoły „tylko umysł” właśnie zaczęły przenikać do Chin, a ten komentarz systematycznie wprowadzał najważniejsze założenia poglądu i praktyki „tylko umysł”.

Później tradycja dziesięciu poziomów podzieliła się na dwie szkoły: północnej drogi (Běidào), która podążała za mistrzem Dao Chongiem, oraz południowej drogi (Nándào), której najważniejszym nauczycielem był mistrz Huìguāng. Tradycja północnej drogi zakładała, że świadomość wszechpodstawy (alaja) jest z natury splamiona i wadliwa, zaś szkoła południowej drogi twierdziła, że jest z natury nieskażoną i czystą mądrością. Podobnie, północna droga uważała, że wszystkie zjawiska wyłaniają się z natury Dharmy, czyli takości i są utrzymywane przez takość. Z racji ich rozbieżnych opinii, między tymi tradycjami dochodziło do zaciekłych dyskusji.

Zdecydowane obalanie opinii może być wskazane – stwierdził Karmapa – i jest aspektem współczesnej nauki. Miało to również często miejsce między różnymi tybetańskimi szkołami, tyle że one używały przy tym uwłaczających słów. Obalanie może mieć dobre skutki, ale powinno być oparte na rozumowaniu i logice, a nie na personalnych obelgach.

Tradycja południowej drogi zyskała znacznie większe wpływy, zarówno politycznej, jak i religijne za czasów dynastii Wei i Qi. Jej założyciel, Huìguāng (Światło pradżni), był jak klejnot w koronie pośród wszystkich uczonych południowych Chin tamtego czasu. Rząd nadał mu wysoką pozycję w sandze, miał więc wielkie wpływy. Studiował winaję z indyjskim mistrzem Buddhaśantim, więc później znany był jako dzierżyciel winai (guāng tǒng). Był założycielem chińskiej linii przekazu winai sì fēn lǜzōng. Był wielkim uczonym i ukończył studiowanie znaczenia Awatamsaka sutry, Nauki Wimalakirtiego, Dziesięciu poziomów i Poziomów bodhisattwy. Miał również zdolnych uczniów, w tym kilku bardzo znanych, jak Fǎ shàng, Sēng fàn i Dào píng, należących do grupy tzw. dziesięciu wielkich uczonych.

Tradycja północnej drogi, natomiast, zdecydowanie bardziej koncentrowała się na praktyce. Jej założyciel, Dao Chong, studiował przez trzy lata komentarz do Sutry dziesięciu poziomów z mistrzem Bodhiczittą. Mówi się, że spośród jego uczniów, przynajmniej tysiąc osiągnęło wyzwolenie. Jednak w krótkim czasie tradycja północnej drogi podupadła i została wchłonięta przez tradycję kompendium. Szkoła południowej drogi była wciąż głównym dzierżycielem tradycji dziesięciu poziomów i rozkwitała przez sześć kolejnych dynastii, aż do czasów dynastii Sui. Lecz pod koniec panowania tej dynastii i wraz z nastaniem Tangów również podupadła i wchłonęła ją albo szkoła kompendium, albo szkoła awatamsaka.

2. Szkoła kompendium mahajany

Było czterech wielkich tłumaczy tekstów sanskryckich na chiński:: Kumaradżiwa, Paramartha, Xuanzang i Amoghawadżra. Czasem do tej listy dodaje się jeszcze mistrza Yijinga.

Paramartha, indyjski mnich ze środkowych Indii, przybył do Chin w 548 r. n.e. zgodnie z życzeniem Langa Wu Ti w drugim roku panowania cesarza Tai Qinga. Przybył do ówczesnej stolicy Jianye. Jednak ze względu na trwającą wojnę nie mógł osiąść w jednym miejscu, lecz wciąż się przemieszczał. Przetłumaczył wiele sutr i traktatów, w tym Sutrę diamentowego ostrza i Sutrę złotego blasku. Pośród traktatów „tylko umysłu”, jakie przetłumaczył, znalazły się Rozróżnienie środka od skrajności  i Nauki o braku trzech charakterystyk.

Największy wysiłek powziął w szerzeniu Skarbnicy abhidharmy i Kompendium mahajany. Mówił, że zrobił, co mógł, by nauczać ich sto razy. Według Nieprzerwanych biografii wybitnych mnichów:

Ten, co na imię ma Prawda [Paramartha] udał się na wschód i przetłumaczył wielkie pisma, lecz największym było Kompendium mahajany.

Po przetłumaczeniu przez Paramarthę Kompendium mahajany Asangi kompletna filozofia „tylko umysł” mogła się upowszechniać w Chinach. Istniał już do tej pory komentarz do Sutry dziesięciu poziomów, lecz nie było pełnego przedstawienia założeń „tylko umysłu”. Osoby, które podążały za Paramarthą i jego naukami, znane były jako szkoła kompendium mahajany.

Paramartha miał licznych uczniów, wśród których byli Huì kǎi, Fǎ tài, Sēngzōng, Fǎ rěn, Dào ní, Cáo pí i Zhì jiǎo. Huì kǎi był najbliżej mistrza, był też ekspertem od Skarbnicy abhidharmy. Niestety ku rozpaczy Paramarthy zmarł. W obecności szczątków Huì kǎia nauczyciel nakazał swym uczniom przysiąc, że będą propagować nauki Kompendium i Skarbnicy.

Wśród tych, którzy złożyli przysięgę, był asystent Paramarthy Dào ní, który włożył wielki wysiłek w szerzenie nauk Kompendium mahajany. Później, na życzenie cesarza zamieszkał on w świątyni Daxingshan w Shaanxi, gdzie nadal propagował nauki.

Tymczasem nauki buddyjskie zniknęły z północnych Chin: z Zhao w 574, a z Qi w 577 roku n.e. Buddyjscy uczeni z północy uciekli na południe. Poprzednio między buddyjskimi szkołami północy i południa nie było ścisłych kontaktów, lecz teraz, gdy pojawili się uchodźcy, nawiązali również relację ze szkołą kompendium mahajany i studiowali jej nauki. Po powrocie na północ propagowali te nauki tam i bardzo je upowszechnili.

Cechy wyróżniające szkoły kompendium mahajany to:

• Uważali, że wszechpodstawa ma zarówno czyste, jak i nieczyste elementy. We wszechpodstawie jest ich wspólny fundament.
• Dodali jeszcze dziewiątą świadomość, amala-widżnianę (niesplamioną świadomość).

Ta tradycja szeroko się upowszechniała przez pewien czas, lecz stopniowo zaczęła zanikać po pojawieniu się szkoły światła Dharmy za czasów dynastii Tang. Ostatecznie przestała istnieć.

Na zakończenie sesji Jego Świątobliwość przedstawił pewne ogólne wnioski i rady.

Obydwie tradycje – chińska i tybetańska – należą do buddyjskiej tradycji północnej i reprezentują poglądy mahajany. W obydwu są szkoły „tylko umysł” i środkowej drogi. Jednak w Tybecie „tylko umysł” nigdy nie stał się szkołą autonomiczną. W Chinach natomiast jest żywą tradycją, co stanowi dla nas okazję do nauki. W przeciwnym razie być może będziemy jak ta żaba w studni, która nie zdawała sobie sprawy, że na zewnątrz istnieje świat. Jego Świątobliwość podkreślił jak ważny jest otwarty umysł i szersza perspektywa. Mając to na celu, powinniśmy starać się uzyskać jak największą wiedzę i zawsze wychodzić naprzeciw nowym ideom. Dobrze jest też uczyć się innych języków, by móc zgłębiać filozofię.

Od samego początku uchodźcy tybetańscy skupili się na zachowaniu swego języka i kultury. Nawet Szesnasty Karmapa nie życzył sobie, by w Rumteku używano angielskiego. Motywacja do nauki innego języka ma tu fundamentalne znaczenie. Życie jest krótkie, więc wszystkie nasze starania powinny dotyczyć sensownych działań. Aby studiować buddyzm, należy znać sanskryt, palijski i tybetański, by móc czytać oryginalne rękopisy. Na zakończenie Karmapa porównał sytuację wielkich tłumaczy z przeszłości i obecnych. Dzisiaj mamy o wiele lepsze warunki. Nie zważając na własne zdrowie, a nawet życie, oni wówczas udawali się do Indii i sami wykładali na to środki. Pracowali niezwykle ciężko i przetłumaczyli całe góry tekstów. My natomiast trwamy w gnuśnym lenistwie.