
Krótka modlitwa z Wadżradharą
2 stycznia 2025
Starszyzna w Dharmie i parinirwana Mahakaśjapy: Pochodzenie tajemnej mantry 2024 – Dzień siódmy
2 lutego 2025Letnie nauki „Mar Ngok” – 5 sierpnia 2024
Jego Świątobliwość rozpoczął od ciepłego powitania mniszek i mnichów, przyjaciół w Dharmie z całego świata oraz wszystkich Tybetańczyków. Następnie zapowiedział, że tego dnia nauki odejdą od dotychczasowej dyskusji o filozofii wczesnego buddyzmu, która ma odniesienie do wadżrajany. Zamiast tego przejdziemy do rozwoju buddyzmu w okresie po parinirwanie Buddhy.
Aby zrozumieć rozwój i upowszechnianie się buddyzmu, Jego Świątobliwość stwierdził, że po pierwsze należy zrozumieć tło historyczne, a w szczególności sytuację polityczną regionu. Za brytyjskim historykiem Anthonym Kennedym Warderem Gjalłang Karmapa wyjaśnił, że za życia Buddhy królestwo Magadhy był tylko jednym z wielu w ówczesnych Indiach. Choć później stała się bardzo potężna, za czasów Buddhy Magadha nie była aż tak ważna.
Mimo że Buddha spotkał dwa pokolenia królów Magadhy – Bimbisarę i Adziataśatru – nie oznacza to, że między nimi była jakaś szczególna więź. W tamtym okresie normalne było spotykanie się władców z głosicielami różnych filozofii, a więc same te relacje nie świadczą, że owi władcy spotykali się wyłącznie z Buddhą. Na przykład, wiele tekstów dżinijskich również mówi o spotykaniu się praktykujących dżinizm z owymi królami.
Buddha udawał się do co najmniej sześciu królestw starożytnych Indii, kiedy obracał Kołem Dharmy i tak naprawdę nie spędził w królestwie Magadhy aż tak dużo czasu. Główne rejony szerzenia się buddyzmu na samym początku leżały poza Magadhą. Jednak w ciągu stu pięćdziesięciu lat po parinirwanie Buddhy granice Magadhy uległy poszerzeniu. I kiedy zmieniła się sytuacja polityczna, a ziemie, na których kiedyś upowszechniał się buddyzm znalazły się w królestwie Magadhy, między buddyzmem a Magadhą nawiązała się więź.

Szesnaście wielkich królestw
Między VI a IV wiekiem przed naszą erą w Indiach było szesnaście wielkich królestw. Niektóre z nich były bardziej tradycyjne i miały faktycznych królów, inne były republikami, a ludzie władców wybierali.
Magadha była jednym z tych wielkich królestw, a w czasie jej trwania rządziło nią kilka dynastii. Za życia Buddhy władcy pochodzili z dynastii Harjanka. Bimbisara był uczniem Buddhy i zmarł zanim doszło do parinirwany. Jego syn Adziataśatru panował przez ostatnie osiem lat życia Buddhy. Chociaż Adziataśatru zabił swego ojca, aby przejąć władzę, mimo wszystko był mądrym i zdolnym królem. Podbił między innymi kilka sąsiednich królestw. Wśród nich była Kosala, jedno z owych szesnastu, ze stolicą w Śrawasti. Królem Kosali był Prasenadżit, który poszedł na wojnę z Adziataśatru. Po śmierci księcia Wirudhaki Adziataśatru zatriumfował i przejął kontrolę nad Kosalą.

Król Adziataśatru podbił również Watsę, jedno z większych królestw północnych Indii i jedno z owych wielkich szesnastu. Jego stolicą było miasto Kauśambi, w starożytności jedno z sześciu największych miast Indii. Za czasów Buddhy władcą Watsy był Udajana, również prowadzący wojny z Adziataśatru z Magadhy i Pradjotą Okrutnym z królestwa Awanti. Poprzez owe wojny Adziataśatru uzyskał kontrolę nad Kosalą, Watsą i innymi królestwami.
Zarówno buddyjskie, jak i dżinijskie źródła podają, że po śmierci Adziataśatru jego syn Udajin przeniósł stolicę Magadhy do Pataliputry (współczesna Patna). Dynastia Harjanka trwała jeszcze przez kilka pokoleń. Po Udajinie tron objęli kolejno Anuruddha, Munda i Nagadaśaka.

Dynastia Śiśunaga
W czasie rządów Nagadaśaki wielu mieszkańców miast wszczęło przeciwko niemu rebelię i ostatecznie obalili władcę. Jego były minister Śiśunaga został wybrany i objął tron, dając początek nowej dynastii. Wydaje się, że sam Śiśunaga pochodził z możnej linii Lićhaji – jego ojciec był żołnierzem, a matką artystką. Sama dynastia znana była pod licznymi nazwami, w tym Śiśunaga i Lićhaji.
Kolejni królowie z tego rodu uzyskali kontrolę nad królestwem Awanti, jednym z wielkich szesnastu państw, i jego stolicą Udżdżejini. Nie mamy pewności czy władcy Śiśunagi podbili Watsę, czy uczynił to ostatni Harjanka, król Nagadaśaka. Wydaje się jednak, że królowie Śiśunagi przejęli nad nią kontrolę i zakończyli niesnaski między państwami tego regionu.
Według Dipawansy – historii Sri Lanki, po królu Śiśunadze nastał Kalaśoka, zwany też Aśoką Artystą. W historii buddyzmu jest on postacią ważną, gdyż za jego rządów zorganizowana została druga rada buddyjska w Wajśali. Kalaśoka miał mieć dziewięciu lub dziesięciu synów, którzy sprawowali władzę jednocześnie.

Dynastie Nanda i Maurja
Według Harszaczarity (biografii króla Harszawardhany, 590-647 n.e.), dynastia Śiśunaga wygasła w momencie, gdy zamachowiec podciął gardło Kalaśoki. Ów zamachowiec został władcą dającym początek dynastii Nanda. Nazywał się Mahapadma Nanda.
Kronika historii Sri Lanki, Mahawansa, wyjaśnia, że dynastia Nanda liczyła dziewięciu królów. Wszyscy byli braćmi. Rządzili jeden po drugim przez dwadzieścia dwa lata. Pierwszym królem był Ugrasena, zaś ostatnim Dhana Nanda. Ten ostatni władca rządził w Magadzie w czasie inwazji Aleksandra Wielkiego na północno-zachodnie Indie w 326 roku p.n.e. Jako że wkrótce potem, w roku 323 p.n.e., Aleksander zmarł w Babilonie, pochód jego armii ku Indiom centralnym został zatrzymany.
Choć dynastia Nanda była potężna militarnie i gospodarczo, jej królowie nie radzili sobie w rządzeniu, więc ludność ich nie wspierała. Ten fakt, jak również chaos greckiej inwazji, sprawił, że dynastię Nanda łatwo było obalić. Tak więc Czandragupta z dynastii Maurja, z pomocą swego ministra Czanakji, zdołał przejąć kontrolę nad całym regionem.
Sam Czanakja był ważną postacią historyczną, gdyż napisał Arthaśastrę – Traktat o polityce. Jego głównym tematem jest rządzenie i zasady sprawowania władzy nad królestwem. Ów traktat składa się z rdzennego tekstu oraz z komentarza, przy czym rdzenny tekst został przetłumaczony na język tybetański i umieszczony w Tengjurze, w sekcji poświęconej sztukom. Wielu historyków uważa, że Czanakja napisał zarówno rdzenny tekst, jak i komentarz, ale nie ma co do tego pełnej zgody.
Doradca Czanakja i król Czandragupta współpracowali ze sobą. Rozpoczynając od północnozachodnich Indii, usunęli greckie wpływy i przejęli kontrolę nad całymi Indiami, ustanawiając potężne imperium. Czandragupta władał przez dwadzieścia cztery lata, po czym na tron wstąpił na kolejnych dwadzieścia osiem lat Bindusara. Po nim, w 268 roku p.n.e. władcą został wielki król Dharmy Aśoka.
Nie ma zgody co do dat panowania owych dynastii oraz czasu, jaki minął między parinirwaną Buddhy a rządami Aśoki. Kroniki ze Sri Lanki utrzymują, że minęło dwieście osiemnaście lat między tymi wydarzeniami, natomiast północne tradycje buddyjskie (przede wszystkim teksty zachowane w przekładach chińskich) stwierdzają, że okres ten liczył zaledwie sto lat. I chociaż mamy źródła porównawcze w postaci kilku kronik politycznych, jest wśród nich wiele wewnętrznych sprzeczności, jeśli chodzi o daty dynastii i imiona królów. Znalezienie wiarygodnego źródła jest więc wyzwaniem. Jego Świątobliwość zaznaczył, że na użytek niniejszych wykładów będzie bazował przede wszystkim na tekście ze Sri Lanki, aby omawiać jak rozwijała się w tym czasie buddyjska sangha.

Upowszechnianie buddyzmu w centralnych Indiach po parinirwanie Buddhy
Niektórzy badacze twierdzą, że po parinirwanie Buddhy sangha buddyjska rozszerzyła się przede wszystkim na rejony centralnych Indii, ale nie pojawiła się w wielu innych miejscach. Jako sanghę rozumie się tu głównie społeczność osób wyświęconych, choć można by zaliczyć do niej też ludzi świeckich. Buddyzm upowszechnił się w szczególności wokół czterech świętych miejsc związanych z Buddhą. Gjalłang Karmapa wyjaśnił, że po odejściu Buddhy jego uczniowie pragnęli udać się z pielgrzymkami do tych miejsc, w których kiedyś przebywał Nauczyciel, aby wspominać go i celebrować jego życie.
Cztery święte cele pielgrzymkowe to miejsce narodzin Buddhy w Lumbini oraz Kuszinagar – miasto, w którym odszedł w parinirwanę. Obydwa leżą w północnej części subkontynentu indyjskiego. Kolejny ważny punkt to miejsce Przebudzenia w Bodhgai, położone w południowej części centralnych Indii. Ostatnim ze świętych miejsc jest Sarnath, gdzie Buddha nauczał Dharmy po raz pierwszy, na zachodzie regionu. Buddyści udawali się do tych miast z pielgrzymkami, a tradycja ta z czasem rozwinęła się i upowszechniła. Miejsca te są więc nie tylko centralnie położone w Indiach pod względem geograficznym, ale też pod kątem Dharmy, gdyż w tych ośrodkach nauki Buddhy szerzyły się na samym początku.
Powiedziane jest też, że po parinirwanie buddyzm szerzył się dalej ku zachodnim i południowo-zachodnim terenom Indii. Początkowo nie upowszechniał się bezpośrednio na południe, gdyż tę drogę blokowało pasmo górskie Windhja, zaś na wschodzie ziemie były zbyt odległe i gorące. Sangha buddyjska rozlała się pierwotnie na południowym zachodzie, a potem na zachodzie. Możliwe, że jej wędrówka na zachód utrudniona była silnymi związkami tych rejonów z religiami bramińskimi.

Ekspansja na południowy zachód za życia Buddhy
Według pewnych badaczy, nauki Buddhy rozprzestrzeniły się na południowym zachodzie Indii jeszcze za życia Nauczyciela. Jednym z jego wielkich uczniów był Mahakatjajana, pochodzący z królestwa Awanti. Spośród wszystkich uczniów miał on szczególny talent objaśniania Dharmy. Po uzyskaniu nauk od Buddhy i osiągnięciu stanu arhata powrócił do swej ojczyzny i tam nauczał.
Jednym z uczniów Mahakatjajany był człowiek o imieniu Śrona Kotikarna, urodzony w regionie Aparanta, na zachodnim wybrzeżu Indii. Śrona Kotikarna pragnął zobaczyć się z Buddhą w Śrawasti, więc zaplanował długą podróż z Awanti. Jego opat Mahakatjajana wiedział o tym i wysłał ze Śroną Kotikarną pięć pytań do Buddhy dotyczących winai. Na przykład, zapytywał o materiał szat, które mogła nosić sangha. W centralnych Indiach mnichom i mniszkom nie wolno było nosić szat ze skóry, ale Awanti leżało na wysokim terenie, gdzie mieszkańcy często chodzili w skórzanych ubraniach. Mahakatjajana zastanawiał się czy w takim wypadku sandze wolno będzie też chodzić w skórach. Miał tego rodzaju pytania.
Tradycja therawady utrzymuje, że Śrona Kotikarna był głównym uczniem Mahakatjajany, natomiast winaja szkoły mahasanghika twierdzi, że nauczycielem Śrony Kotikarny nie był Mahakatjajana, lecz Purna. Purna pochodził z regionu Śurparaka, leżącego na zachodnim wybrzeżu Indii. Po osiągnięciu stanu arhata Purna powrócił do domu i w swej ojczyźnie nawrócił wielu uczniów. Niezależnie od tego, kto tak naprawdę był nauczycielem Śrony Kotikarny, historie te pokazują nam, że buddyzm rozszerzył się na zachodnie wybrzeże jeszcze za życia Buddhy.

Relacje o upowszechnianiu buddyzmu w południowych Indiach
Inny tekst zaświadcza, że buddyzm szybko rozszerzył się w południowo-środkowych częściach Indii, pomimo trudności, jakie stwarzały góry Windhja. W opowieści i strofach palijskiego utworu Parajanawagga – Rozdział o drodze na daleki brzeg, mowa jest o braminie o imieniu Bhawari, który mieszkał w górnym biegu rzeki Godawari, w pobliżu gór Dakszina, w południowej części centralnych Indii. Bhawari słyszał o sławie Buddhy, więc wysłał szesnastu uczniów, by studiowali u niego Dharmę. Wyruszyli z górnego biegu rzeki, z miasta Pratisthana i przebyli bardzo długą drogę przez Udżdżejini i wiele innych terenów, aż w końcu dotarli do Śrawasti. Podróż była pełna wyzwań, gdyż droga z południa była trudna.
Gdy szesnastu uczniów przybyło, zadali Buddzie wiele pytań, na które udzielił odpowiedzi. Zostały one zapisane w Rozdziale o drodze na daleki brzeg. Ten tekst napisany został w bardzo starej formie pali, co można stwierdzić, badając jego gramatykę. Jest bardzo prawdopodobne, że ów tekst pochodzi z tego samego okresu, co Ośmioraki rozdział z tej samej sekcji sutr. Dlatego uważany jest za jeden z najstarszych pośród czterech agam.
Niemniej jednak niektórzy uczeni powątpiewają czy tekst jest aż tak stary. Zauważają, że chociaż gramatyka i język są być może stare, to jeżeli porównamy utwór z inskrypcjami na kolumnach Aśoki, trudno jest stwierdzić, które z nich są starsze. Mówią więc, że twierdzenie, na podstawie jedynie gramatyki tekstu, że powstał on za życia Buddhy, jest zbyt daleko posunięte. Dodają, że możliwe jest, iż opowieść mówiąca o podróży szesnastu uczniów została dodana do głównego tekstu później i że owe wstępne strofy nie stanowią silnego dowodu na to, że sława Buddhy dotarła tak daleko na południe za jego życia. A więc póki co musimy traktować je jedynie jako opowieść, gdyż nie możemy mieć co do nich pewności.
Tak czy inaczej, nie ma wątpliwości, że sangha rozszerzyła się na południowy zachód niedługo po parinirwanie Buddhy. Jednym z dowodów na to jest fakt, że Mahendra, syn Aśoki, urodził się w Udżdżejini. Mahendra znany jest z upowszechniania Dharmy na Sri Lance, a nauki, jakie tam przyniósł, pojawiły się w języku pali. Kiedy porównamy ów język z inskrypcjami Aśoki, jest bardzo zbliżony do języka kamiennych dekretów w Girnar. Jasne jest więc, że do czasów Aśoki Dharma już szeroko upowszechniła się na południowym zachodzie.
Niezgoda i tło historyczne rozłamu w sandze
W tym momencie Jego Świątobliwość przeszedł do omówienia trudności, jakie stały się doświadczeniem sanghi, w ciągu stu lub dwustu lat po parinirwanie Buddhy. Odwołując się do prac japońskiego badacza Umady Gyokei, Gjalłang Karmapa wyjaśnił, że w tym okresie doszło do licznych zmian w środowisku politycznym Indii i rządzących regionem dynastiach. Jeśli by się nad tym wnikliwie zastanowić, sto czy dwieście lat to tak naprawdę bardzo duże ramy czasowe i może w nich zajść wiele zmian. Na przykład, kiedy pomyślimy o XVIII czy XIX wieku, wydają się nam bardzo odległe. Oddziela nas od nich szmat czasu. Patrząc na tę kwestię od tej strony, nie powinniśmy dziwić się, że w ciągu dwustu lat od parinirwany Buddhy zaszło tak wiele zmian.
W szczególności, to co nas interesuje, to liczne niezgody i rozłamy w ramach buddyjskiej sanghi. Owe niesnaski nie ograniczały się do jednego tematu, lecz obejmowały wiele elementów, zarówno co do poglądu, jak i postępowania. Ostatecznie doprowadziło to do rozczłonkowania sanghi i powstania różnych szkół.
Jego Świątobliwość przedstawił kolejne szczegóły wiążące się z okresem prowadzącym do zwołania drugiej rady buddyjskiej, objaśniając niektóre ze zmian i nieporozumień w ramach sanghi tamtego czasu. Rozpoczął od wyjaśnienia, że do przetrwania i rozkwitu religii niezbędne są pewne warunki. Należą do nich m.in. nauczyciel duchowy, sama religia, która jest nauczana oraz wyznawcy. Owe trzy warunki są konieczne, by jakakolwiek religia mogła trwać. W buddyzmie owe trzy warunki spełnia Buddha, jego nauka, czyli autentyczna Dharma oraz ci, którzy za nią podążają, a więc Sangha. Są to więc Trzy Klejnoty.
Trzy Klejnoty są zależne od siebie nawzajem. Buddha jest podstawą, bazą Trzech Klejnotów. Dharma to właściwość mądrości, czy też pradżni Buddhy, leżącej poza sferą rozumienia zwyczajnych ludzi. Ponieważ Buddha jest właśnie taki, Sangha może mieć prawdziwy sens i cel. Bez Buddhy Sangha nie miałaby racji bytu, lecz dzięki mądrości Buddhy mamy fundament dla buddyzmu i cel dla nauk. Wiemy, że praktykując nauki możemy stać się tacy, jak Buddha. Jest on dla nas przykładem.
Buddha odszedł w parinirwanę, a gdy to nastąpiło, uczniowie bardzo za nim tęsknili i pragnęli go upamiętnić. Wiedzieli, że był wielką istotą i chcieli o nim pamiętać. Ponieważ nie mogli już być z nim osobiście, udawali się do miejsc, gdzie znajdowały się jego relikwie, a także do świętych regionów, gdzie sam się udawał i gdzie przebywał. Polegali też na jego instrukcjach w praktykowaniu Dharmy. W ten sposób upamiętniali Buddhę i jego nauki.
W swych ostatnich słowach Buddha stwierdził, że uczniowie powinni uważać Dharmę i winaję za swego nauczyciela, więc na nich się skoncentrowano po jego odejściu w parinirwanę. Uczniowie w nich pokładali swe nadzieje. Dlatego też pytania o to, jak praktykować były dla sanghi najważniejsze. Na przykład, niektóre z tematów, jakie należało omówić, to:
- Jak najlepiej jest praktykować i osiągnąć Przebudzenie?
- Jako że Buddha nie zawsze w pełni objaśniał filozoficzne przesłanki swych nauk, w jaki sposób sangha powinna w możliwie najlepszy sposób uzupełnić brakujące aspekty filozofii?
W naukach Buddhy są pewne obszary filozoficzne nie do końca wyjaśnione. Jest tak, gdyż za życia Buddha podkreślał praktykę, a nie filozofię. Nauczał przez określony czas konkretnych ludzi. Znając zdolności swych uczniów, nauczał tak, by było im łatwo praktykować. Dlatego właśnie przedstawienie filozoficzne nauk nie zawsze było klarowne.
Jego Świątobliwość dodał, że podobnie sytuacja wyglądała z ojcami założycielami kagju. Często nauczali oni tak, by łatwo było zrozumieć i praktykować, ale niekoniecznie zapewniali kompletną oprawę filozoficzną, gdy podawali swe wskazówki. Tak samo było z Buddhą.
- Jeżeli ktoś ma wątpliwości lub pytanie, jak należy mu odpowiedzieć?
- Kiedy mamy do czynienia z niezgodą lub krytyką niebuddystów, bądź z wewnętrznymi sporami buddystów, jak należy na nie odpowiedzieć?
Po parinirwanie Buddhy uczniom bardzo go brakowało i pragnęli znów go ujrzeć. Ponieważ nie mogli spotykać już Buddhy osobiście, ich wiara i zainteresowanie naukami pogłębiły się. Jednak, mimo że parinirwana sprawiła, że wzrosła wiara uczniów, to także osłabiła sanghę. Kiedy Buddha żył, był najwyższym przywódcą i wszyscy na nim polegali. Ale gdy go zabrakło, to jego wielcy uczniowie musieli dalej prowadzić sanghę. Z tego powodu sandze brakowało już takiej jedności, jak dotychczas, ponieważ nie miała jednej przywódczej osobowości. Ucierpiały więc harmonia i jedność sanghi.
Ponadto, w tym czasie sangha rozrastała się też geograficznie i nie było łatwego sposobu komunikowania się na duże odległości. Z czasem sanghi w różnych regionach wykształciły odrębne zwyczaje i tradycje, a później postawy, filozofie i rozumienie intencji nauk Buddhy. Nosili nawet różne szaty. W naturalny sposób doprowadziło to do rozdrobnienia na oddzielne szkoły i społeczności.
Zmiany w sandze
Choć sangha doświadczała tego rodzaju napięć, podejmowano też skuteczne kroki ku jedności. Przede wszystkim, wkrótce po parinirwanie Buddhy starszy Mahakaśjapa zaproponował zwołanie rady. Pierwsza rada buddyjska przebiegła pomyślnie, a wiele osób wspierało Mahakaśjapę. Dowodzi to sukcesu jego zamiaru jednoczenia sanghi. Dzięki temu konkurujące ze sobą frakcje przycichły.
Współcześni badacze często twierdzą, że Mahakaśjapa miał raczej konserwatywne poglądy. Urodził się w zamożnej bramińskiej rodzinie i przez wiele lat wykonywał hinduskie praktyki. Buddystą został jako starszy mężczyzna, a kiedy stał się uczniem Buddhy, praktykował surowszą formę buddyzmu, być może ze względu na nawyki i zwyczaje, jakich nabrał z wieloletniego praktykowania religii bramińskiej. Dlatego właśnie często uważa się, że Mahakaśjapa był typem człowieka, który podążał za starą tradycją, dokładnie tak, jak została początkowo stworzona. Jednak sytuacja jest o wiele bardziej złożona, co możemy zaobserwować, gdy weźmiemy pod uwagę poglądy innych stronnictw we wczesnej sandze.
Prócz grupy Mahakaśjapy istniały trzy inne ważne stronnictwa:
- Pierwszemu z nich przewodzili ludzie jeszcze bardziej konserwatywni, jak starszy Purana. Osoby z tego stronnictwa upierały się, by ściśle utrzymywać każdą ustanowioną przez Buddhę regułę, bez jakiegokolwiek wyjątku.
- Kolejna frakcja była nieco bardziej liberalna, utożsamiana często z Anandą. Uważał on, że sangha buddyjska powinna kroczyć drogą środka. Wskazywał, że Buddha nauczał o porzucaniu skrajności tak ascezy, jak i luksusu. Twierdził więc, że sangha powinna złagodzić miej istotne lub subtelniejsze zasady, zgodnie z czasem i miejscem.
- Do trzeciej grupy zaliczali się tacy ludzie, jak Waspa, jeszcze bardziej liberalny od Anandy. To stronnictwo uważało, że ludzie powinni robić to, na co mają ochotę, a sangha powinna rozluźnić dyscyplinę i nie być tak skostniała i twardogłowa. Filozofię tej grupy można uznać za prekursora późniejszej szkoły mahasanghika.
Wraz z frakcją Mahakaśjapy łącznie były cztery stronnictwa. Tak naprawdę ludzie w nich wszystkich robili, co mogli, by podążać za wskazaniami Buddhy i przestrzegać winai. Nikt z nich nie chciał działać przeciwko nakazom Buddhy. Choć różnili się poglądami i preferowanymi metodami, łączyło ich pragnienie wypełniania reguł winai.
Dwa spośród tych obozów były bardziej konserwatywne, a dwa skłaniały się ku liberalizmowi. Konserwatywne grupy połączyły się i stworzyły frakcję Mahakaśjapy, zaś dwie bardziej liberalne stały się stronnictwem Anandy. Z czasem strona Anandy stopniowo zaczęła wspierać obóz Mahakaśjapy i rozpoczął się ruch ku pojednaniu. Jego Świątobliwość zapowiedział, że opowie o tym obszerniej kiedy indziej.
Nowe pytania dotyczące winai
Buddha nauczał, że kiedy praktykuje się Dharmę, należy podążać drogą środka i nie zbaczać za bardzo ku skrajnościom. Również, prócz rdzennych nakazów, które zawsze muszą być utrzymywane, Buddha zalecił, by pomniejsze zasady mogły być łagodzone zgodnie z czasem, miejscem i sytuacją. Najważniejsze, by rozważyć czy złagodzenie dyscypliny nie przyniesie szkody fizycznej lub mentalnej istotom. Jeśli nie, złagodzenie dyscypliny jest zapewne właściwe. Główną przesłanką jest zachowanie ogólnej stabilności winai i pozwolenie ludziom na wybór spośród pomniejszych zasad dyscypliny, aby dostosować je do własnego życia za pomocą zręcznych metod.
Faktycznie, niedługo przed odejściem w parinirwanę Buddha rzekł, głównie do Anandy:
Po moim odejściu sangha powinna się zebrać i złagodzić pomniejsze i subtelniejsze nakazy.
Jednak Ananda nie pomyślał wówczas, by zapytać Buddhę co stanowi, że dany nakaz jest uważany za pomniejszy. Aby sangha mogła wypełnić te instrukcje w zręczny sposób, potrzebne były dalsze informacje co do nakazów. A skoro Ananda o to nie zapytał, pojawiły się trudności w wypełnieniu polecenia Buddhy. Mahakaśjapa krytykował później Anandę za to, że ten nie uzyskał klarownej odpowiedzi na ten temat.
Tym niemniej, podczas pierwszej rady sangha dyskutowała tę kwestię i starano się określić, które nakazy są pomniejsze lub subtelne. Niestety, o ile ich złagodzenie mogło być możliwe, gdyby uzyskano porozumienie, arhaci nie mogli dojść do zgody co do tego, czym owe pomniejsze zasady były. A skoro takiego porozumienia nie było, Mahakaśjapa podjął decyzję, by nie łagodzić żadnych zasad. Podał dwa powody:
- Po pierwsze, zauważył, że jeśli niektóre z nakazów zostaną złagodzone, niebuddyści rozwiną błędne poglądy. Będą mówić, że Buddha dopiero co odszedł w parinirwanę, a jego uczniowie już zapomnieli o pomniejszych zasadach. W ten sposób buddyjska Dharma obumrze.
- Po drugie, Mahakaśjapa zapytywał czy mogliby nazywać siebie duchowymi praktykującymi, gdyby utrzymywali jedynie cztery rdzenne nakazy, a porzucili resztę.
Jako, że to on był przywódcą sanghi i stał na czele pierwszej rady, podjął decyzję, aby sangha nie łagodziła żadnych nakazów, ale szanowała wszystkie i wszystkich przestrzegała. Nie powstały też żadne nowe zasady, lecz podążano za wszystkimi regułami ustanowionymi przez Buddhę.
Tym niemniej, sam ten fakt wcale nie oznacza, że frakcja Mahakaśjapy była najbardziej konserwatywna. Patrząc na to z jednej strony, takie podejście może wydawać się sztywne i konserwatywne. Jednak w praktyce Mahakaśjapa nie był zwolennikiem skrajnego trzymania się reguł. Wiemy o tym chociażby na podstawie decyzji, jakie podjął podczas kompilowania winai. W czasie pracy nad nią starszy Purana chciał, aby w koszu winai zawarto „osiem reguł dotyczących jedzenia”. Nauczał o nich Buddha. Jednak Mahakaśjapa nie pozwolił na ich włączenie do zbioru dyscypliny klasztornej.
Jeśli chodzi o filozofię, Mahakaśjapa zdawał się być bardziej konserwatywny, lecz pod względem praktyki skłaniał się ku bardziej liberalnym stanowiskom. Wyrażając oba te punkty widzenia, był w stanie zjednoczyć sanghę jeszcze bardziej i wprowadzić większą harmonię.
Mimo to sangha z czasem doświadczała kolejnych nieporozumień co do winai. Wynikały one głównie z dwóch powodów:
- Po pierwsze, buddyzm rozszerzał się na coraz odleglejsze tereny. Początkowo był skoncentrowany głównie w miastach środkowych Indii, lecz z czasem upowszechniał się w bardziej odizolowanych, a więc też i gorzej rozwiniętych miejscach i napotykał nowe problemy.
- Po drugie, nawet na starszych i lepiej rozwiniętych buddyjskich terenach wykształcały się nowe warunki polityczne i nowe idee.
Z powodu tych zmieniających się okoliczności oraz powstających trudności sangha pragnęła na nowo określić zasady winai i wprowadzić większą elastyczność pewnych reguł. Wraz z mijającym czasem stawała przed tego rodzaju wyzwaniami często.