30 stycznia 2022

Szkołę charakterystyk Dharmy można też nazywać szkołą przejawiania się zjawisk – wyjaśnił Gjalłang Karmapa, kontynuując temat naukowych podstaw szkoły „tylko umysł”, gdy szerzyła się z Indii ku Chinom, Japonii i Korei. Dlaczego nadaje się jej właśnie taką nazwę – szkoły przejawiania się zjawisk?

Mówiąc najprościej, analizuje ona co się dzieje, gdy przejawiają się zewnętrzne zjawiska, od najmniejszych obiektów po cały wszechświat. Wyróżniamy dwa odrębne aspekty: sposób przejawiania się zarówno aspektu subtelnego, jak i aspektu podłoża, czyli materialną rzeczywistość zjawiska; oraz naturę przejawienia się, czyli sposób, w jaki przejawienia trwają.

Weźmy na przykład sposób, w jaki naukowcy wyjaśniają, że cały świat składa się z atomów, czy też ich nowsze odkrycia o istnieniu subtelnych partykuł, jak elektrony i kwarki. Łączą się one, by stworzyć większe obiekty. Przypomina to pierwszy sposób analizy. Jeśli coś stoi za tymże sposobem przejawiania się lub jest jakaś inna natura czy wewnętrzny sposób trwania zjawisk, przypomina to drugą analizę.

Chociaż szkoła „tylko umysł” propagowana przez Xuanzanga i Kuiji w Chinach nosi nazwę charakterystyk Dharmy, gdybyśmy chcieli być bardziej precyzyjni, powinniśmy nazywać ją szkołą natury i przejawiania się zjawisk. Jest to o wiele lepsza nazwa.

Jednym z najważniejszych celów filozofii „tylko umysł” jest ustalenie jak przejawiają się zjawiska i jak trwają, odrębnie i indywidualnie. Punktem wyjścia jest sposób ich przejawiania się dla naszego umysłu każdego dnia, kognitywny obraz. Jak się przejawiają? W jaki sposób się na nich skupiamy? Jakie są pomieszane przejawienia? Na czym polega rozróżnienie między tym, czym zjawiska są a tym jak się przejawiają? Badanie sposobu przejawiania się zjawisk przez rzeczywiste doświadczenie przypomina metodę naukową. Szkoła „tylko umysł”, choć niezwykle skomplikowana, obszerna, głęboka i szczegółowa, jest filozofią wspartą przez silną tradycję logiki.

Szerzenie się „tylko umysłu” w Chinach

Wielki mnich z czasów dynastii Tang, Xuanzang, czy też, jak nazywano go w Chinach, Mistrz Tang Tripitaki, przyniósł filozofię „tylko umysł” z Indii do Chin. Jego Świątobliwość dodał, że ostatnio powrócił jako bohater jednego z chińskich seriali.

Xuanzang miał ogromny apetyt na wiedzę, niezależnie czego dotyczyła, lecz szczególnie interesował go Komentarz do Dziesięciu Poziomów tłumaczony przez Paramarthę. Aby zdobyć wszystkie dzieła związane z jogaczarą, podróżował przez osiem tysięcy kilometrów do Indii, nie zważając na zakaz przemieszczania się. Jego zapiski Wielka kronika Tang regionów zachodnich opisują, jak musiał pokonywać trudności (nawet duchy dawały się we znaki) i przybył do Indii w 624 r. n.e. Tam wypełnił swój główny cel: studiował traktaty „tylko umysłu” z opatem Nalandy, Śilabhadrą. Uczył się Dharmy pojazdu mahajany i podstawy.

W czasie swego siedemnastoletniego pobytu w Indiach Xuanzang odwiedził wiele buddyjskich miejsc, co opisał w Podróżach do region zachodniego. To dzieło stało się nieocenionym przewodnikiem w identyfikacji buddyjskich miejsc. W 645 roku, w dziewiętnastym roku panowania cesarza Taizonga, powrócił do domu, do Chang’anu, ówczesnej stolicy Chin, przywożąc bezcenne buddyjskie teksty.

Cesarz Taizong był tak zadowolony, że ufundował ośrodek przekładu tekstów buddyjskich i wspierał Xuanzanga w jego projektach tłumaczeniowych. Xuanzang poświęcił całą swą fizyczną i umysłową energię bez reszty, aby tłumaczyć sutry i traktaty przywiezione z Indii. Przez pozostałych osiemnaście lat życia wniósł ogromny wkład: siedemdziesiąt cztery różne teksty dharmiczne w 1350 kompletach, przetłumaczone na chiński. Nazwano je „nowymi przekładami”, dla odróżnienia od „starych przekładów” istniejących wcześniej. Tłumaczenia z tego okresu to wiele tekstów „tylko umysłu”, w tym Sutra rozwinięcia intencji, Poziomy jogaczary, Traktat wyjaśniający nauki, Kompendium abhidharmy, Kompendium mahajany, a także Sutra Pradżniaparamity w stu tysiącach strof, Skarbnica abhidharmy, Samajabhedawjuhaczakra itd.

W szczególności, jego przekład dziesięcioczęściowego Traktatu udowadniającego „tylko umysł” na chiński stanowi początek nowej epoki w historii chińskiego buddyzmu. Ten tekst zbiera wszystkie wyjaśnienia do Trzydziestu strof dziesięciu komentatorów. Zamiast tłumaczyć całość, Xuanzang zebrał najważniejsze punkty komentatorów i ułożył je w całość, korzystając z wyjaśnień Dharmapali, jako źródła. Dlatego szkoła charakterystyk Dharmy nazywana bywa także szkołą Dharmapali.

Najważniejszym uczniem Xuanzanga był Kuiji, który współpracował z nim przy przekładach. Istnieją niezwykłe opowieści na jego temat. Mnichem został w wieku lat siedemnastu. Utrzymuje się, że po raz pierwszy osiągnął urzeczywistnienie, pracując ze swym mistrzem nad przekładem Traktatu udowadniającego „tylko umysł”. Mając wsparcie Xuanzanga, napisał komentarze do Traktatu udowadniającego „tylko umysł”, Rozróżnienia środka od skrajności oraz komentarze do sutr, w tym do Sutry pochwały białego lotosu i innych ważnych tekstów, w tym Nauk Wimalakirtiego, a nawet krótki komentarz do Poziomów jogaczary. Okrzyknięto go autorem stu komentarzy. Przewyższył swego mistrza i dlatego powiada się, że to Kuiji był tak naprawdę założycielem szkoły charakterystyk Dharmy, a nie Xuanzang.

Trzech komentatorów „tylko umysłu”

Mistrz, który był po Kuijim drugim dzierżycielem linii charakterystyk Dharmy, Huìzhǎo (650–714 n.e.), napisał tekst Ostateczne znaczenie udowodnienia „tylko umysłu”. Trzeci dzierżyciel, jego uczeń, Zhìzhōu (668–723 n.e.), napisał Tajemne nauki udowodnienia „tylko umysłu”, które w nowy sposób usystematyzowały i propagowały myśl Dharmapali „tylko umysłu”. Te teksty znamy jako trzy komentarze „tylko umysłu”, a ich zawartość jako „analizę trzech ojców założycieli”. Stanowią autorytatywną klasykę. Ponadto Zhizhou napisał Traktat jaśniejącego słońca mądrości środka i skrajności oraz Wybrane inspiracje bodhiczitty.

W porównaniu z tymi dziełami filozofia „tylko umysł” nauczana w szkołach dziesięciu poziomówi kompendium mahajany jest niekompletna, gdyż te szkoły nie miały możliwości studiowania całej indyjskiej filozofii „tylko umysł”. Bez wpływu Dharmapali można powiedzieć, że te dwie wcześniejsze szkoły odrzuciły pień i trzymały się jedynie gałęzi.

Jedynie dzięki wielkiemu poświęceniu Xuanzanga, aby udać się do Indii i studiować poglądy „tylko umysłu” przekazywane w czystej linii od Maitrei, poprzez Asangę i Wasubandhu, do Dharmapali, linia przekazu przetrwała bez uszczerbku. A więc za czasów dynastii Tang szkoła charakterystyk Dharmy rozkwitała, zarówno pod względem religijnym, jak i politycznym, wywierając tak wielki wpływ na szkoły dziesięciu poziomów i kompendium mahajany, że ostatecznie obie szkoły połączyły się z tradycją charakterystyk Dharmy.

Schyłek i odrodzenie

Po dynastii Tang na skutek prześladowań buddyzmu szkoła charakterystyk Dharmy podupadła w Chinach, natomiast później, za czasów Zhizhou (trzeciego dzierżyciela linii) teksty z nią związane zaginęły. Wówczas przekaz został przerwany.

Zaczęła się szerzyć szkoła awatamsaka, której celem było połączenie starych i nowych przekładów (zjednoczenie szkół natury Buddhy i „tylko umysł”), a praktyki dhjany (zen lub chan) i szkoły czystych krain stały się bardzo popularne. Kiedy praktyki zenu lub czystych krain kwitły za czasów dynastii Yuan, wielu uczonych odnosiło się do filozofii „tylko umysł”, kiedy uczyli o czystych krainach.

Ostatecznie szkoła charakterystyk Dharmy, która podtrzymywała czystą tradycję „tylko umysł”, dobiegła w Chinach końca. Japoński uczony Takemura Makio przedstawia trzy powody jej upadku. Po pierwsze, nacisk na wysoki poziom filozofii był tak silny, że, wyjąwszy kilku uczonych, było to nieosiągalne dla zwyczajnej osoby. Po drugie, szkoła zakładała, że niektórzy osiągną Przebudzenie, a inni nie. Kłóciło się to z nadziejami żywionymi przez wielu praktykujących buddystów. Wreszcie, ponieważ szkoła wyjaśniała stopniową ścieżkę do osiągnięcia ostatecznego celu, nie wychodziła naprzeciw skłonnościom Chińczyków. Oczywiście, każdy chciałby uczynić to szybko – dodał Jego Świątobliwość.

Odrodzenie

Ale mimo wszystko, szkoła „tylko umysł” nie zniknęła z Chin całkowicie.

W czasach dynastii Ming Hānshān Déqīng, pragnąc przywrócić szkołę charakterystyk Dharmy, napisał tekst pt. Xìng Xiāngtōng Suō, gdzie objaśniał zjednoczenie przejawienia się i natury w filozofii „tylko umysł”. Jednak mimo wszystkich jego wysiłków, nie wzmogło to zbytnio zainteresowania szkołą „tylko umysł”. Nie było już tekstów, które mogły ją wesprzeć.

Pod koniec panowania dynastii Qing pojawiły się pewne nowe nadzieje, gdy świecki praktykujący Yáng Rénshān sprowadził z Japonii wiele tekstów szkół charakterystyk Dharmy. Jego znalezisko było jak trzęsienie ziemi w kręgach uczonych, gdyż sądzono, że owe teksty zaginęły.

Podobnie, za czasów Republiki Chińskiej, południowochiński Instytut Buddyjski Shina wznowił badania nad „tylko umysłem”, korzystając z tekstów szkoły charakterystyk Dharmy uzyskanych w Japonii. W Pekinie, dzięki wysiłkom Hána Qīngjìnga, filozofia „tylko umysł” po kilku wiekach ponownie odżyła w Chinach. Również tybetańskie teksty buddyjskie oraz sanskryckie rękopisy „tylko umysłu”, które wywieziono do Europy i Ameryki, rozpoczęły współczesny rozdział badań nad „tylko umysłem”.

Rozwój „tylko umysłu” w Japonii

Szkoła charakterystyk Dharmy została sprowadzona do Japonii przez japońskich uczonych, którzy wcześniej udali się na studia do Chin. W roku 653 Doshoh przybył do państwa Tangów i studiował z Xuanzangiem i Kuijim. Do ojczyzny wrócił w 661. W 658 również Chitatsu studiował z Xuanzangiem i Kuijim. Uczeni Chihoh, Chiran i Chiyuh przybyli do Chin w 703 roku i studiowali z trzecim mistrzem linii przekazu, Zhizhou. W 717 na studia z Zhizhou przybył Genboh i powrócił do Japonii w 735 roku.

Szkoła charakterystyk Dharmy w Japonii była niezwykle popularna. W okresie Nara (710–794 n.e.) stała się podszkołą buddyzmu w południowej stolicy Nanto. Miała wówczas miejsce zaciekła rywalizacja między południowymi i północnymi świątyniami, jeśli chodzi o ich filozoficzne poglądy. Efektem tego było pojawienie się wielu słynnych uczonych i traktatów. Trwało to do epoki Edo (XVII-XIX w.)

We wczesnym okresie Edo wielu mnichów wszystkich linii przekazu miało w zwyczaju udawać się do Nary i studiować Traktat udowadniający „tylko umysł” Dharmapali i Skarbnicę abhidharmy Wasubandhu. Mówiono: „Trzy lata na „tylko umysł”, osiem lat na abhidharmę”. Innymi słowy, mnisi, którzy pragnęli szczegółowo przestudiować „tylko umysł”, musieli spędzić jedenaście lat na intensywnej nauce. Myśl „tylko umysłu” rozwinęła się w usystematyzowaną buddyjską filozofię. Połączonej nauce Skarbnicy abhidharmy i „tylko umysłu” nadaną nazwę „nauki o naturze i przejawieniach”. Z historycznego punktu widzenia „tylko umysł” jest ostatnią i najbardziej rozwiniętą postacią buddyjskiej filozofii.

Francuski „Einstein tylko umysłu” i belgijski uczony

Pod koniec XIX wieku nowoczesne europejskie metody naukowe umożliwiły odkrycie oryginalnych sanskryckich tekstów sutr i traktatów dotyczących „tylko umysłu”. Wraz z tym odkryciem oraz studiami nad tybetańskimi przekładami stopniowo zmieniała się ocena „tylko umysłu”. Na początku XX wieku prace i tłumaczenia francuskiego badacza Sylvaina Leviego (którego Jego Świątobliwość określił mianem „Einsteina tylko umysłu”) i belgijskiego uczonego Louisa de la Vallée-Poussina, przedstawiły podstawy tradycyjnego „tylko umysłu” Europie. Wraz z osiągnięciami tych dwóch uczonych nowe badania nad „tylko umysłem” nagle rozkwitły w Japonii. Dwóch pionierskich naukowców, Hakuju Ui i Susumu Yamaguchi, opublikowało następnie liczne oryginalne badania, a w ślad za nimi poszli kolejni. Ustanowiono nowe metody badania „tylko umysłu”. Sytuacja była tak niebywała, jak rwąca rzeka latem.

Rozwój „tylko umysłu” w państwie Silla (Korea)

Osobą, której należy przypisać początek szkoły „tylko umysł” w Korei, był wybitny uczeń i duchowy przyjaciel mistrza Xuanzanga, koreański uczony Woncheuk, mieszkający w chińskiej stolicy. Xuanzang i Woncheuk nawzajem się uzupełniali, jak lewa i prawa ręka. Renoma Woncheuka jako uczonego była wielka. Znał chińskie teksty i był biegły w sześciu językach, w tym w sanskrycie i tybetańskim, do tego stopnia, że zdołał wykazać błędy w przekładzie mistrza Xuanzanga Sutry Pradżniaparamity. Woncheuk był nie tylko szanowanym mnichem, ale też oryginalnym myślicielem.

Jego poglądy nieco odbiegały od opinii Xuanzanga i Kuiji. Woncheuk był pod wielkim wpływem studiów nad Dziesięcioma poziomami i przekładami Paramarthy, natomiast Xuanzang i Kuiji odziedziczyli tradycję Dharmapali i Śilabhadry. Dzięki doskonałemu zrozumieniu szkoły „tylko umysł” Woncheuk mógł zintegrować i poszerzyć doktrynę „tylko umysłu”. I dlatego ta szkoła w Korei była inna.

Po śmierci Xuanzanga Woncheuk nadal nauczał doktryny „tylko umysł” w świątyni Ximing w Chinach. To mniej więcej w tym czasie powstała Sutra rozwinięcia intencji. Świątynia stała się najważniejszym ośrodkiem studiów nad filozofią „tylko umysł”, a renoma Woncheuka tak urosła, że król Korei Sunmon niestrudzenie wysyłał posłańców, by uprosić go o powrót do ojczyzny. Jednak cesarzowa Wu nie wyrażała zgody. Chociaż na krótko Woncheuk wrócił do Korei, wkrótce przeniósł się znów do Chin i pozostał tam do końca życia. Jego komentarz do Sutry rozwinięcia intencji był wielkim wkładem, gdyż wypełnił miejsce po wielu zagubionych komentarzach od czasów dynastii Tang. Jedynie ten dawny chiński komentarz Woncheuka przetrwał. Został w IX wieku przetłumaczony na tybetański przez Gy Ciedrupa i stał się głównym źródłem dla Esencji doskonałych wyjaśnień ostatecznego i doraźnego mistrza Tsongkhapy.