Wiosenne nauki 2024 – Pięćdziesiąt strof o guru – Dzień drugi: Jak ważne są samaja
3 lipca 2024Wiosenne nauki 2024 – Pięćdziesiąt strof o guru – Dzień czwarty: Dlaczego Buddhowie kłaniają się przed wadżra-mistrzem?
23 lipca 202416 lutego 2024
Na samym wstępie trzeciego dnia nauk Jego Świątobliwość przekazał życzenia z okazji Losaru mnichom, mniszkom i całej tybetańskiej społeczności.
Życzę wam, byście w tym Nowym Roku wszyscy byli zdrowi, by wasze działania przebiegały pomyślnie i aby na waszej drodze nie pojawiały się przeszkody i trudności. Oby wszystkie wasze osobiste cele zostały uwieńczone sukcesem.
Następnie Gjalłang Karmapa przeszedł do szczegółowego omówienia Pięćdziesięciu strof.
Składam pokłon przed Bhagawanem Wadżrasattwą.
Ten wers jest hołdem oddanym przez tłumacza Rinczena Sangpo, nie było go w oryginalnym tekście. Kiedy buddyjska Dharma była krzewiona po tybetańsku po raz pierwszy, tłumacze, podobnie jak indyjscy autorzy, oddawali cześć bóstwom, w które pokładali wiarę.
W późniejszym czasie tybetańscy królowie, ministrowie, tłumacze i pandici dyskutowali na ten temat. Doszli do wniosku, iż najwłaściwsze będzie wyrażanie czci zgodnie z tematem sutr i tantr. W związku z tym wprowadzono zasadę, że na początku tekstów winai należy pisać „Składam pokłon przed Wszechwiedzącym”, na wstępie sutr podstawowego pojazdu „Składam pokłon Trzem Klejnotom”, rozpoczynając przekład tekstów abhidharmy – „Składam pokłon przed Mandziuśrim”, natomiast pierwsze słowa utworów tajemnej mantry powinny brzmieć: „Składam pokłon przed Panem Tajemnic”. Dzięki tej metodzie można od razu określić przynależność danego tekstu.
Omawiając te rozmaite inwokacje, Gesze Potoła stwierdził, że winaja jest sferą całkowicie przynależną wszechwiedzącemu Buddzie i dlatego należy składać pokłon Wszechwiedzącemu. Tylko Buddha rozumie winaję i tylko Buddha może ustanawiać jej zasady. Nikt inny, nawet bodhisattwowie na dziesiątym poziomie, nie mogą zmieniać jej reguł w najsubtelniejszym nawet stopniu. Podobnie, jako że postępowanie tajemnej mantry mahajany jest czymś osiąganym w tajemnicy, nie na widoku publicznym, najwłaściwsze jest tutaj oddawanie czci Panu Tajemnic.
Cele tajemnej mantry mogą zostać osiągnięte tylko wówczas, gdy praktykuje się w tajemnicy. Wówczas można osiągnąć siddhi. Jeżeli nie praktykujemy w tajemnicy, prywatnie, to niezależnie od tego, kim jesteśmy, jeśli uczynimy naszą praktykę jawną dla wszystkich, a zwłaszcza dla ludzi nie będących właściwymi naczyniami, nie osiągniemy siddhi. Jest to bardzo surowy system.
Dromtynpa dodał: „Jeżeli dwoje ludzi jednocześnie wkracza do jednej mandali, nawet jeżeli nauki dotyczą tej samej tantry lub sadhany, muszą zostać przekazane indywidualnie”.
Jego Świątobliwość wyjaśnił, że zanim Atiśa przybył do Tybetu, wielu mistrzów przekazywało abhiszeki wadżrajany wszystkim bez wyjątku, w dumny sposób ogłaszając mudry. Na przykład, zapowiadali jakich udzielą abhiszek i przekazywali nauki Tantry Guhjasamadży setkom ludzi. Dromtynpa miał niezwykle krytyczne nastawienie do tych praktyk i określał je mianem „ogromnego błędu”. Po przybyciu Atiśi sytuacja nieco się zmieniła. Kadampowie byli bardzo restrykcyjni, jeśli chodzi o praktykę wadżrajany i zasadniczo praktykowali tajemną mantrę w sekrecie. Bardzo uważali, by ukrywać swą praktykę, do tego stopnia nawet, że mudry wykonywali pod szatą w czasie posiłków.
Słowa „Składam pokłon przed Bhagawanem Wadżrasattwą” zdają się tu być hołdem dla nauczyciela tantr, Wadżrasattwy. Jeśli chodzi o sanskryckie słowo „Bhagawan” (doskonały pogromca), w indyjskiej tradycji jest tytułem nadawanym takim bogom, jak Indra, Brahma czy Śiwa. Ponieważ są to światowi bogowie, aby uczynić rozróżnienie, tybetańscy tłumacze zapisali je jako „Ciom-den-de” (བཅོམ་ལྡན་འདས་), gdzie ostatnia sylaba oznacza „tego, który wyszedł poza” i nie ma jej odpowiednika w sanskrycie.
Części wstępne
Według komentarza Karmy Khenciena Rinczena Dargje, tekst składa się z trzech części:
- znaczenia tytułu,
- oddania hołdu,
- zobowiązania napisania utworu.
Dzisiaj przyjrzymy się faktycznym słowom dzieła. Pomyślałem, że dobrze będzie objaśnić tekst według streszczenia Drogyna Ciogjala Pakpy. Jest to jeden z najwcześniejszych zachowanych komentarzy, inny napisał Dzietsyn Drakpa Gjaltsen. Mamy także komentarze Dzie Tsongkhapy i innych.
Według Drogyna Ciogjala Pakpy, trzy główne części utworu to:
- uwagi wstępne dotyczące kompozycji,
- uwagi dotyczące tekstu,
- podsumowanie.
Część pierwsza, czyli uwagi wstępne dotyczące kompozycji, dzieli się na hołd i zobowiązanie do napisania tekstu. Hołd jest w sanskrycie.
Kłaniam się, jak należy, do lotosowych stóp guru, będącego przyczyną osiągnięcia stanu pełnego chwały Wadżrasattwy. Podążanie za nimi zostało opisane w wielu nieskazitelnych tantrach; objaśnię to pokrótce. Słuchajcie z szacunkiem. (strofa 1.)
W chińskim przekładzie wersy następują w innym porządku. Pierwsza i druga linijka w tłumaczeniu tybetańskim są trzecim i czwartym wersem w wersji chińskiej. Gwoli wyjaśnienia: istnieje sanskrycki komentarz do Pięćdziesięciu strof, zatytułowany Pancika. Nie znamy jego autora, lecz wiemy, że został przetłumaczony [na tybetański] przez Guru Lotsałę Szionnu Pala.
Pierwszy wers mówi komu należy złożyć pokłon. Mówi o szczególnych bóstwach, w których pokładamy zaufanie i to przed nimi składamy pokłon. Jeżeli się nie pokłonimy, nie osiągniemy swych celów. Zanim autor przejdzie do faktycznego tematu dzieła, składa pokłon przed takim szczególnym bóstwem. Pokłon należy wykonać do lotosowych stóp guru, który jest przyczyną osiągnięcia stanu pełnego chwały Wadżrasattwy.
Druga linijka naucza o celu oddania pokłonu i potrzebie wychwalania.
Trzeci i czwarty wers opisują temat utworu i podają dwa powody, dla których autor musi zwracać baczną uwagę na tekst: aby móc doprowadzić do końca jego pisanie, by inni mogli go czytać.
Aby być w stanie ukończyć tworzenie tekstu, zanim je rozpocznie, mistrz Wapiladatta składa pokłon przed swym guru. W ten sposób sam autor doskonali nagromadzenie zasługi. Dzięki temu nie będzie oddawał się negatywnym działaniom i usunie wszystkie przeszkody.
Nie dotyczy to tylko autora. W przyszłości, kiedy i my będziemy nauczać lub słuchać tego tekstu, jeśli na początku pokłonimy się przed guru, jak opisano to w słowach utworu, również będziemy mogli nagromadzić zasługę. Będziemy mogli uśmierzyć wszystkie wewnętrzne i zewnętrzne przeszkody i bez przeszkód zaangażujemy się w studiowanie i je ukończymy.
Kiedy mówimy o ukończeniu kompozycji, nie mamy na myśli jedynie samego autora. Ten sam cel przyświeca słuchającym i studiującym tekst. Taki jest pierwszy cel. Drugim jest zrozumienie dzięki Wapiladatcie, czyli autorowi dzieła, który składa pokłon guru, że nauczyciel jest kimś niezwykłym, świętym i ważnym. Również w przyszłości ludzie zrozumieją, że guru są naprawdę ważni. Czy angażujemy się w praktyki mahajany, czy podstawowego pojazdu, guru jest nieodzowny. Tak więc, w szczególności w mahajanie powinniśmy wiedzieć jakie są cechy guru, jakie powinien mieć właściwości, a jaki być nie powinien. Należy składam pokłon wspaniałym nauczycielom i wiedzieć kim taki nauczyciel jest, aby rozwinąć oddanie i przekonanie.
W pewnym momencie zaczynamy się zastanawiać kto tak naprawdę jest niezwykłą istotą. Dzietsyn Drakpa Gjaltsen wyjaśnia, że jest to ktoś, kto urzeczywistnił pogląd. Mówimy o dwóch poglądach: o właściwym światowym poglądzie i o właściwym ponadświatowym poglądzie. Właściwym światowym poglądem jest przekonanie o karmicznych przyczynach i skutkach. Ktoś, komu oddajemy hołd, powinien wiedzieć co należy robić, a czego unikać. Powinniśmy składać pokłon przed tymi, którzy właściwie praktykują karmiczne przyczyny i skutki. Jeżeli guru posiada przekonanie co do karmicznych przyczyn i skutków, będziemy mogli osiągnąć rezultat uzyskania stanu chwalebnego Wadżrasattwy. Między tymi dwoma jest głęboki związek.
Drugą właściwością guru jest posiadanie właściwego ponadświatowego poglądu, tj. mądrości – nierozdzielności pustości i współczucia. W tym kontekście, ten, któremu składamy pokłon, posiada w strumieniu świadomości właściwy światowy pogląd oraz właściwy pogląd wykraczający poza to, co światowe – ponadświatowy pogląd. Jest nim zrozumienie nierozdzielności współczucia i pustości. Osoba posiadająca te dwa poglądy jest kimś wzniosłym, niezwykłym i wyjątkowym. Skąd wiemy, że guru w tym tekście posiada te właściwości? Wiemy, ponieważ nauczycielem tekstu jest chwalebny Wadżrasattwa. Tyle o powodzie składania pokłonu.
Podsumowując, tekst zaczyna się od złożenia pokłonu i zobowiązania do napisania dzieła. To zachęca nas do słuchania.
Jak powinniśmy słuchać? „Z szacunkiem”. Czego należy słuchać? Tego, co „objaśnię pokrótce”. Gdzie było to nauczane? „W wielu nieskazitelnych tantrach”. Czy coś o nich wiesz? „Podążając za nimi”. Co należy zrobić zanim rozpoczną się nauki? „Pokłonić się, jak należy”. Komu lub czemu? „Do lotosowych stóp”. Czyich lotosowych stóp? „Lotosowych stóp guru”. Dlaczego należy się do nich pokłonić? Są bowiem „przyczyną osiągnięcia stanu pełnego chwały Wadżrasattwy”. Czy wymyśliłeś to wyjaśnienie? Słowa „zostało opisane w wielu nieskazitelnych tantrach” odnoszą się również do tego pytania. Skoro nauczano już tego w tantrach, powinno to być wystarczające, po co więc powtarzać te objaśnienia? Słowa „objaśnię to pokrótce” obalają argument, że jest to zbędne.
Objaśnienie tekstu
Po streszczeniu pierwszej strofy Jego Świątobliwość objaśnił tekst szczegółowo.
Chwalebny – według komentarza Pancika (przetłumaczonego z sanskrytu na tybetański przez Lotsałę Szionnu Pala), słowo „chwalebny (pełen chwały)” jako epitet Wadżrasattwy oznacza nagromadzenie zasługi, jaką jest przyjęcie schronienia oraz nagromadzenie mądrości, np. medytowania nad bodhiczittą ostateczną. Można to określenie również interpretować w kategorii paramit. Trzy z nich – szczodrość, etyczna dyscyplina i cierpliwość – są nagromadzeniem zasługi, kolejnych pięć – pradżnia, zręczne metody, aspiracja, mądrość i moc – nagromadzeniem mądrości. Paramity radosnego wysiłku i medytacyjnego wchłonięcia należą do obu kategorii, są więc rozumiane jako nagromadzenie zarówno zasługi, jak i mądrości.
Wadżra – Pancika stwierdza, że właściwości [guru] przypominają siedem właściwości wadżry, w tym niezniszczalność. Gjalłang Karmapa wyjaśnił, że wadżra była potężnej mocy bronią trzymaną przez boga Indrę. Była tak przerażająca, że będące w ciąży półboginie, widząc ją, natychmiast rodziły. Słowo „wadżra” bywa też tłumaczone jako „diament”, będący zarówno najcenniejszą, jak i najtwardszą substancją.
Sattwa – według Panciki określenie wskazuje na to, że [guru] nie zginą i nie ulegną degeneracji. Są wiecznym dzierżycielem wadżry. Tybetańskim odpowiednikiem jest wyraz „pało” czyli „bohater”. Nazywani są bohaterami, gdyż nigdy nic ich nie zraża.
Chwalebny (pełen chwały) Wadżrasattwa – według Panciki, określenie to oznacza wadżrę, która skupia w sobie chwałę i jest tym samym, co wielki Wadżradhara.
Przyczyna osiągnięcia stanu pełnego chwały Wadżrasattwy – tym, który spełnia tę funkcję, jest Guru i to, według komentarza Pancika jest powodem, dla którego składamy mu pokłon. Należy jednak wysłuchać tekstu bardzo wnikliwie, aby wiedzieć, jak we właściwy sposób należy służyć guru:
Słuchając jak należy podążać za guru, będziesz wiedział co należy robić, a czego nie i udoskonalisz nagromadzenia. To właśnie z tego powodu jest to przyczyna osiągnięcia upragnionych celów. Dlatego słuchamy jak należy podążać za guru w celu osiągnięcia nieprześcignionego rezultatu i z oddaniem podejmujemy wysiłki. A tekst, który tego naucza, to Pięćdziesiąt strof o guru, jak choćby w historii o uprowadzeniu Sity.
Jego Świątobliwość wyjaśnił: robiąc to, jesteśmy w stanie zebrać dwa nagromadzenia w sposób doskonały i w rezultacie osiągnąć stan chwalebnego Wadżrasattwy. Osiągnięcie stanu chwalebnego Wadżrasattwy jest uwarunkowane podążaniem za guru, a by móc służyć guru we właściwy sposób, powinniśmy słuchać tego tekstu.
Wyjaśnił również dlaczego indyjski komentarz wspomina w tym kontekście historię uprowadzenia Sity. Również dawni kadampowie stosowali tę analogię. Wskazywali oni na fakt, że chociaż Ramajana istnieje zarówno w formie zapisanej, jak i przytaczanej ustnie przez opowiadaczy, to rzeczywista Ramajana nie jest ani jednym ani drugim. Jest ona faktycznymi wydarzeniami – porwaniem żony księcia Ramy – Sity – na Lankę (dziś Sri Lankę) przez nikczemnego króla Rawanę oraz wielką wojną, która wybuchła, by jej bronić. Tej analogii użyto, komentując Lampę na ścieżce do Przebudzenia.
Podobnie, Jego Świątobliwość wyjaśnił, chociaż istnieje tekst pt. Pięćdziesiąt strof o guru, zapisany literami i odczytywany na głos, to ogólne znaczenie, które przejawia się w umyśle, nie jest faktycznymi Pięćdziesięcioma strofami o guru. Rzeczywiste Pięćdziesiąt strof o guru należy rozumieć jako właściwe podążanie za wzniosłym guru, aby osiągnąć nieprześcigniony rezultat. Gjalłang Karmapa podkreślił konieczność wyjścia poza intelektualne rozumienie tekstu, by faktycznie przełożyć go na praktykę. Jeżeli nie zdołamy przemienić go w praktykę, nie zrozumieliśmy go prawidłowo. Pięćdziesiąt strof o guru to kluczowe instrukcje, które należy wypełniać, aby osiągnąć nieprzewyższony rezultat.
Kłaniam się do lotosowych stóp guru – Pancika przytacza trzy powody, dla któych użyte jest słowo „guru”. Łączy się to z pokłonem do lotosowych stóp guru. Mówimy guru, ponieważ on daje nam głębokie i rozległe kluczowe instrukcje Dharmy, ponieważ jest dla nas jak rodzic, dający nam pożytek i szczęście, ponieważ jest wart darów i służenia mu. Lotos jest metaforą dla stóp i ku nim się kłaniamy.
Jako że są one zarówno lotosami, jak i stopami, są lotosowymi stopami. Pokłon oznacza oddanie czci.
Jak należy – według komentarza Pancika to oznacza wyrażenie szacunku dla guru poprzez wypełnienie rytuałów, o których mowa jest w tekstach:
Jako że nie wykracza poza elementy rytuału, jest „jak należy”. To zaś oznacza, że poprzedzone jest ofiarowaniem mandali z wielką radością i skromnością. Tutaj „lotosowe stopy guru” są pochwałą, a „pokłon” mówi o oddaniu czci. Jest to więc instrukcja mówiąca o trzech rodzajach ofiarowania: pokłonie wykonanym ciałem, pochwałą wypowiedzianą przez mowę, natomiast jako że działania ciała i mowy są poprzedzone umysłem, umysł jest tu domniemany.
Tutaj Pancika wyraża wątpliwość, zadając pytanie odnośnie do składania pokłonu guru:
Ale Buddha itd. to nasze szczególne bóstwa, powinniśmy więc im oddawać cześć, czyż nie? Jakże guru może być naszym szczególnym bóstwem?
Odpowiedź na tę wątpliwość brzmi:
Tutaj guru jest naszym szczególnym bóstwem, jego działania są bowiem ponad nami, jest też nam wyjątkowo życzliwy. Można też powiedzieć, że guru jest naturalną kają wszystkich Buddhów, jak to zostało stwierdzone:
Ci, którzy, zostawszy ich uczniami, intencjonalnie wyszydzają takich mistrzów, oczerniają wszystkich Buddhów. (strofa 10.)
Jego Świątobliwość podkreślił, że guru oddaje nam niezwykłą przysługę, prowadząc nas i okazując wielką życzliwość. Guru jest tożsamy w tej życzliwości ze wszystkimi Buddhami i bodhisattwami. Guru jest jak emanacja Buddhów, jest kimś, kto wykonuje działania Buddhów, ich przedstawicielem, ambasadorem.
Wszystkim Buddhom i bodhisattwom przyświeca tylko jeden cel – przynieść korzyść istotom. Są takie, z którymi mają karmiczną więź i takie, z którymi jej nie mają. Jest tak wiele przeróżnych skłonności i zdolności, jak wielu jest uczniów, więc niektórzy powinni być okiełznani przez Buddhę, inni przez bodhisattwę. Guru wypełnia aktywność Buddhów i bodhisattwów. Ponadto, nie wszystkie istoty mogą spotkać Buddhę lub bodhisattwę osobiście i otrzymać od nich nauki, ale mogą spotkać guru i przyjąć nauki Dharmy od nich. Guru tworzą z nami więź i sprawiają, że budzi się w nas pragnienie Dharmy i wyzwolenia.
Dlatego, ponieważ guru jest przedstawicielem Buddhów i bodhisattwów i wykonuje ich działania, oddajemy pokłon przed guru.
Jego Świątobliwość przerwał w tym miejscu i stwierdził, że wciąż nie czuje się zupełnie dobrze po przebytej niedawno chorobie. Dodał, że zależy mu, aby nauczać tak ważnego, dotyczącego wadżrajany, tematu najlepiej, jak może. Zauważył również, że im istotniejsza i świętsza Dharma, tym więcej pojawia się przeszkód.
Konieczne jest, aby wszyscy zrozumieli wielką wagę i znaczenie relacji guru–uczeń.