O karma kagju, pochodzeniu imienia Karmapa, Czarnej Korony i mantry ‘Karmapa khjenno’

Linia kagju

Współcześnie wielu uczonych twierdzi, że określenia „cztery starsze linie przekazu” i „osiem młodszych linii przekazu” szkoły karma kagju powstały za czasów Dziamgona Kongtrula Lodro Thaje, a więc w wieku XIX. Jednakowoż na przełomie XVII i XVIII wieku żył wielki nauczyciel linii przekazu taklung kagju – Taklung Ngałang Namgjal. Napisał on historię taklung kagju. Napisał również, między innymi, powszechnie odmawianą modlitwę ofiarowania herbaty. I właśnie ta modlitwa napomyka o czterech starszych i ośmiu młodszych liniach przekazu wywodzących się od Gampopy i jego siostrzeńca. Także Czwarty Khamtrul Rinpocze Ciekji Njima z linii drukpa kagju pisał w swojej autobiografii o czterech starszych liniach kagju: barom, tsalpa, phagmo drupa oraz karma kamtsang. Widzimy więc, że linie przekazu kagju określano w ten sposób już przed Dziamgonem Kongtrulem Lodro Thaje.

Określenia „cztery starsze i osiem młodszych” linii przekazu kagju zastępuje się czasami przez „cztery większe i osiem mniejszych” linii. Karma Khencien Rinczen Dargje napisał instrukcje do „Modlitwy do linii przekazu mahamudry”. Wspomina w nich, że nazwy „starsze i młodsze” linie przekazu wzięły się od czterech starszych i ośmiu młodszych uczniów Pierwszego Karmapy Dusum Khjenpy. Tak więc kiedy mówimy o tych liniach, nie chodzi nam tu wcale o wielkość linii przekazu ani o konkretne instrukcje każdej z nich, ale raczej o czas ich powstania – które są starsze, które młodsze. Faktycznie w Tybecie bardzo często, odnosząc się do kwestii starszeństwa, używa się określeń „większy” i „mniejszy”. Przykłady możemy znaleźć chociażby w opowieściach o królu Gesarze z Lingu. Wspomniane są tam rody: większy, średni i mniejszy. Wzięły one swój początek odpowiednio od starszego, średniego i młodszego brata. Podobnie jest z liniami przekazu. Te wywodzące się od bezpośrednich uczniów Gampopy i jego siostrzeńca to cztery starsze lub większe linie, natomiast linie pochodzące od uczniów tychże uczniów są liniami młodszymi lub mniejszymi.

Linia karma kagju należy do czterech starszych linii przekazu i wywodzi się od bezpośredniego ucznia Gampopy – Pierwszego Karmapy Dusum Khjenpy. Tę linię określa się czasem też jako kamtsang kagju. Karma kagju i kamtsang kagju to tak naprawdę synonimy. Wydaje się, że nazwa kamtsang kagju jest starsza, ale nie możemy być tego pewni w stu procentach. Wyraz „kamtsang” składa się z dwóch sylab. „Kam” pochodzi od nazwy jednej z ważnych siedzib Pierwszego Karmapy – Kampo Nenang. Mówi się, że była to jego najstarsza siedziba, a więc tzw. siedziba ciała. Właśnie w Kampo Nenang Dusum Khjenpa odbywał odosobnienie i osiągnął urzeczywistnienie mahamudry. Druga sylaba „tsang” oznacza ‘gniazdo,’ ponieważ miejsce odosobnienia znajdowało się w odludnej okolicy niczym ptasie gniazdo uwite z dala od wszelkich niebezpieczeństw.

Pochodzenie imienia Karmapa

Druga z nazw szkoły to karma kagju. Jest to skrót od „Karmape kagju” czyli ‘kagju Karmapy.’ To prowadzi nas do pytania o pochodzenie imienia Karmapa. Skąd się wzięło? Niektóre tybetańskie źródła historyczne twierdzą, że Dusum Khjenpa otrzymał tytuł Karmapy, ponieważ założył klasztor Karma Lhading. Jednak klasztor ten powstał tak naprawdę dużo później, dopiero za czasów Trzeciego Karmapy Rangdziunga Dordże, co jest bardzo jasno stwierdzone w jego autobiografii. Więc twierdzenie, że imię Karmapy pochodzi od klasztoru Karma Lhading wydaje się nie mieć podstaw.

W książce „Uczta uczonych” autorstwa Pało Tsuglaka Trengły, a także w innych traktatach historycznych, mówi się, że gdy Dusum Khjenpa w wieku szesnastu lat został mnichem, miał czystą wizję wszystkich Buddhów i Bodhisattwów, wręczających mu Czarną Koronę i koronujących go w ten sposób jako ucieleśnienie aktywności wszystkich Buddhów. ‘Karmapa’ to zatem ten, który spełnia aktywność Buddhy.

Tybetańscy lamowie nieraz posługują się kilkoma różnymi imionami – tym sprzed wyświęcenia, tym, które otrzymują podczas wyświęcenia, imionami, które nadają im wierni czy wreszcie tajemnymi imionami otrzymywanymi w chwili, gdy lama wkracza w mandalę. Założenie, że imię Karmapa było jednym z imion Dusum Khjenpy wydaje się więc całkiem rozsądne. Nie było to jednak imię, pod którym był on szeroko znany, na pewno nie za swego życia. Otrzymał je podczas czystej wizji jako imię tajemne.

Imię Karmapa weszło do użytku tak naprawdę w czasach Drugiego Karmapy Karma Pakszi. A więc tajemne imię Pierwszego Karmapy stało się powszechnie znane jako imię jego bezpośredniej inkarnacji. Jest to znana tradycja, jeśli chodzi o linię Karmapów. Na przykład, jednym z tajemnych imion Drugiego Karmapy było Rangdziung Dordże. Pod tym imieniem powszechnie znany był Trzeci Karmapa. Jest to niejednokrotnie dość mylące. W tekstach napisanych przez Karma Pakszi: „Niezmierzone oceany szkół filozoficznych,” „Niezmierzone oceany zasadności,” „Niezmierzone oceany pytań i odpowiedzi” itp. na końcu jest powiedziane, że ich autorem jest Rangdziung Dordże. Wiele osób błędnie sądzi więc, że jest to Trzeci Karmapa. Tajemnym imieniem Trzeciego Karmapy było z kolei Rolpe Dordże, czyli faktyczne imię Czwartego Karmapy. (Ta zasada utrzymuje się do dziś. Imię Ogjen Trinle Dordże było tajemnym imieniem Szesnastego Karmapy – przypis redakcji.)

Skąd wiemy o tajemnym imieniu Trzeciego Karmapy? W jednej z jego książek „Dogłębne wewnętrzne znaczenie” znajduje się fragment, gdzie Karmapa mówi: „Porównajcie z moim tekstem ‘Przejawienie w światłach mandali’.” Jest to niezwykle trudno dostępny tekst, mnie samemu udało się go pozyskać dopiero niedawno. W kolofonie, czyli zakończeniu tego tekstu stwierdzono, że autorem jest Rangdziung Rolpe Dordże. To utwierdza nas w przekonaniu, że Rolpe Dordże było jednym z tajemnych imion Rangdziunga Dordże, a używane było powszechnie przez jego następcę.

Podsumowując: imię Karmapy nie było szeroko znane w czasach Dusum Khjenpy. Używano go w odniesieniu do Karma Pakszi, który sam mówił, że jest powszechnie znany właśnie jako Karmapa. To jeden z dowodów. Kolejny dowód pojawia się w komentarzu do jogatantry Ósmego Karmapy Mikjo Dordże. Pisze on tam o dwóch wielkich mistrzach sutr i tantr – Butonie, Rangdziungu Dordże i trzecim dzierżycielu Czarnej Korony – wyjaśniając, że Rangdziung Dordże to Drugi Karmapa. To tylko kilka historycznych źródeł, do których możemy sięgnąć.

Czarna Korona

Czarna Korona pochodzi z czasów Pierwszego Karmapy Dusum Khjenpy. Wiemy o tym, ponieważ Karma Pakszi napisał w swojej autobiografii, że Dusum Khjenpa nosił koronę z czarnego materiału, której nie używał nikt przed nim. Wiele źródeł historycznych, w tym m.in. „Uczta uczonych,” mówi o istnieniu Czarnej Korony za życia Dusum Khjenpy. Kiedy odbywał on odosobnienie w Kampo Nenang, miał wizję Sarahy noszącego Czarną Koronę. Wzorując się na tym widzeniu, uszył swoją Czarną Koronę.

Jest to więc dobrze znane nakrycie głowy Karmapów. Tybetańska nazwa „sia nag” dosłownie znaczy ‘czarna czapka.’ Ale warto tu przypomnieć, że naprawdę nie jest ona czarna, lecz granatowa. Oficjalnie nazywa się ją Granatową Koroną, gdyż taki jest faktycznie jej kolor. Ponadto, każda z pięciu rodzin Buddhów ma typową dla siebie koronę. Rodzina Akszobhji posiada właśnie Granatową Koronę, Ratnasambhawy – żółtą, Wajroczany – białą. Jako symbol tego, że Karmapa jest wadżra-umysłem Akszobhji, nosi on również granatową koronę. Z tego samego powodu Dordże, symbol Akszobhji, jest elementem imienia wielu Karmapów. Ma to ukazać ich przynależność do wadżra-umysłu Akszobhji.

W późniejszych czasach chińscy cesarze, w szczególności władcy dynastii Ming, wręczali Karmapom wysadzane klejnotami korony. Jednak faktycznie tradycja Czarnej Korony bierze swój początek za czasów Dusum Khjenpy, a więc zanim rozpoczęły się kontakty Karmapów z chińskim dworem.

Kolejne pytanie: od kiedy znana jest tzw. Ceremonia Czarnej Korony? Trudno jest wskazać dokładny czas, ale wiemy z historycznych źródeł, że z pewnością ceremonii tej udzielał już Ósmy Karmapa Mikjo Dordże. Istnieją tak naprawdę dwie Czarne Korony. Jedną z nich po tybetańsku nazywamy ‘dzamling jesia,’ druga nosi nazwę ‘thongła dynden – pełna znaczenia, gdy ją zobaczyć.’ Powszechnie znana jest ta pierwsza korona. Szósty Karmapa Thongła Dynden, którego imię brzmi tak samo jak nazwa drugiej Czarnej Korony, otrzymał ją od chińskiego cesarza. Nie jest jasne, kiedy pojawiła się druga korona.

Mantra ‘Karmapa khjenno’

Teraz jeszcze parę słów o pochodzeniu mantry ‘Karmapa khjenno.’ Za czasów cesarza Yongle z dynastii Ming, do Nankinu, ówczesnej stolicy Chin, udał się Piąty Karmapa Deszin Sziekpa. Odtąd datuje się bardzo bliski związek tybetańskiej tantrycznej linii przekazu z narodem chińskim. Nieco później ukazała się książka, w której odnotowano imiona i mantry różnych Buddhów i Bodhisattwów oraz Jidamów tajemnej wadżrajany. Imiona oraz mantry w tejże książce zapisano w czterech różnych językach, w tym po tybetańsku, chińsku i w piśmie lantsa. W książce znalazła się m.in. podobizna Piątego Karmapy, podpisana jego imieniem, obok którego jest również przynależna mu mantra. Jest nią sześciosylabowa mantra ‘OM MANI PEME HUNG’, a nie ‘Karmapa khjenno.’

Nikogo nie dziwi fakt, że właśnie ta mantra została przypisana Karmapie, jako że uważany jest on za emanację Czenrezika. Wiemy także, że od dawna między sześciosylabową mantrą, a Karmapami istniał bliski związek. Na przykład w Tybecie wielu ludzi śpiewało tę mantrę, aby przynieść pożytek czującym istotom. Zwyczaj ten zrodził się w czasach Drugiego Karmapy Karma Pakszi. Ponadto w historycznym dziele autorstwa Szóstego lub Siódmego Panczenlamy znajdziemy fragment mówiący o błogosławieństwach płynących z praktyki młynków mani. Powiedziane jest tam, że ten zwyczaj również zainicjował Karma Pakszi. Dlatego mówimy o silnym związku między Karmapami i sześciosylabową mantrą.

Natomiast co do mantry ‘Karmapa khjenno,’ nie wiemy odkąd zaczęto ją odmawiać. Zapewne wzięła się ze zwyczajów ludowych. Mieszkańcy Tybetu często mówią ‘khjenno,’ co znaczy ‘spójrz na mnie, pamiętaj o mnie, strzeż mnie, bądź obecny.’ Prawdopodobnie zwrot ten znano jeszcze w czasach przedbuddyjskich. Ludzie przywoływali rożne bóstwa, mówiąc ‘lha khjenno.’ Bardzo przypomina to polskie ‘mój Boże.’ Ale wyrażenie ‘mój Boże’ także zapewne było używane w czasach przedchrześcijańskich. Nigdy nie będziemy w stanie określić dokładnego czasu czy miejsca pierwszego użycia. Po prostu w pewnym momencie ludzie zaczęli mówić ‘Karmapa khjenno’ – Karmapo, spójrz na mnie, pamiętaj mnie, strzeż mnie. A ponieważ życzenia pomyślane przy okazji wypowiadania ‘Karmapa khjenno’ zaczęły się spełniać, zwrot ten stał się powszechnie stosowaną mantrą.

Jego Świątobliwość Karmapa udzielił tych wyjaśnień 11 lutego 2016 roku w Bodhgai jako wstępną część instrukcji do praktyki Guru Jogi Czterech Pór Dnia. Przekład: Filip Majkowski